معناشناسی و ملاک‌شناسی جدال احسن قرآنی

Abstract

- قرآن کریم به عنوان تکیه گاه نخست مباحث تربیت و تبلیغ، در کنار حکمت، برهان و موعظه حسنه، اتخاذ روش جدال به نیکوترین وجه را به پیامبر و مؤمنان دستور داده است. این مقاله در صدد است مفهوم و معیارهای جدال احسن را با استفاده از مقدمات قرآنی و روایی روشن سازد. در قرآن جدال در معانی متنوعی از جمله خصومت در گفتار، گفتگوی جانبدارانه، دفاع سرسختانه از باطل و مناظره برای مجاب کردن خصم به کار رفته است. در کاربرد قرآنی، جدال به معنای درگیری گفتاری است که به دو روش احسن و یا غیر احسن انجام می شود و تنها نوع احسن آن مجاز و مورد سفارش آیاتست. از طرفی، با جمع بندی آیات و رهیافتهای لغوی و تفسیری، باید گفت: جدال احسن قرآنی یا جدال به نیکوترین روش، نوعی از گفتگو میان مؤمنان و مخالفان است که متکی بر انگیزه و هدف الهی، مقدمات صحیح و مقبول نزد طرفین و روشهای پسندیده و رعایت اخلاق نیکو بویژه آداب مناظره باشد. هرچند در آیات قرآنی و تفاسیر بر هر دو موضوعِ روش صحیح و اخلاقی و محتوای حقانی جدال تأکید شده است، لکن در مجموع می توان ضابطه اصلی و مهمترین معیار جدال احسنِ مطلوب قرآن را اتخاذ شیوه های درست و برخورد نیکو و رعایت آداب مناظره هدفمند و منطقی دانست و بهره گیری از محتوای حق و صحیح را-در عین اهمیت- معیار بعدی شمرد و در درجه دوم نشاند.