اتنوفارماکولوژی گیاه دارویی شوید (مطالعۀ موردی در شهر اردستان)

Abstract

سابقه و هدف: اتنوفارماکولوژی شامل پژوهش‌های میدانی و تجربی است که اطلاعات بسیار باارزشی را در مورد گیاهان دارویی عرضه می‌کند. شوید Anethum graveolens L. گیاهی یک‌ساله از خانوادۀ چتریان است که در طب سنتی، از بذر و برگ آن به‌عنوان ضدعفونی‌کننده، ضدتشنج، برطرف‌کنندۀ نفخ، برطرف‌کنندۀ سوءهاضمه، افزایش‌دهندۀ شیر و کاهش‌دهندۀ چربی خون استفاده می‌شود. مطالعۀ حاضر با هدف تحلیل اتنوفارماکولوژی شوید در شهر اردستان انجام شد که سابقۀ طولانی در کشت و مصرف این گیاه دارد. مواد و روش‌ها: در ابتدا مصاحبه از افراد محلی سالخورده و خبره در زمینۀ استفاده‌های سنتی دارویی، خوراکی و صنعتی شوید به‏روش نمونه‌گیری گلوله برفی در زمستان 1398 انجام شد. پس از جمع‌آوری اطلاعات محلی، پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته از این اطلاعات بومی تهیه شد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران به تعداد 375 نفر برآورد شد و پرسش‌نامه به‌صورت تصادفی در بین مردم شهر اردستان در بهار 1399 توزیع شد. روایی ابزار تحقیق بعد از نظرسنجی از استادان و متخصصان و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ به مقدار 894/0 تأیید شد. تجزیه‌وتحلیل آماری داده‌ها با نرم‌افزار SPSS نسخۀ 22 و آزمون تی تست و فریدمن انجام شد. یافته‌ها: بررسی نتایج فراوانی وضعیت متغیرهای مصرف شوید به‌منظور درمان به‏ترتیب نشان داد که به‌طور میانگین 13/3 درصد استفاده از بذر تازۀ آن جهت کاهش چربی خون، 02/2 درصد استفاده از دم‌کردۀ بذر جهت درمان درد معده، 87/1 درصد استفاده از دم‌کردۀ بذر جهت افزایش شیر در زنان و 73/1 درصد استفاده از بذر جهت رفع نفخ در دام بود. بیشترین اندام مورد مصرف، برگ گیاه و بیشترین شیوۀ مصرف (1/34 درصد) به‌صورت خشک (چاشنی در غذاها) بود. نتیجه‌گیری: علی‌رغم دانش غنی سالخوردگان و خبرگان محلی از کاربردهای مختلف شوید، پاسخ‌گویان به پرسش‌نامۀ محقق‌ساخته در محله‌های مختلف شهر اردستان، دانش بومی درمانی کمی از شوید داشتند یا به آن اعتقاد نداشتند. شاید بتوان گفت تجربۀ کمتر نسل جوان‌تر و آگاهی کمتر آن‌ها در استفاده از گیاهان دارویی دلیلی بر این امر باشد.