آینده‌پژوهی وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم ‌انسانی در ایران؛ نگاهی محصول‌گرایانه با استفاده از روش تحلیل لایه علّی

Abstract

فارغ‌التحصیلان رشته‌های علوم ‌انسانی، دغدغه‌هایی در مورد وضعیت اشتغال خود در جامعه دارند. افزایش شمار فارغ‌التحصیلان این حوزه، با توجه به توسعه مراکز آموزش عالی در سطح کشور ضرورت اتخاذ تدابیری منطقی و عملی را برای این گروه از فارغ‌التحصیلان، بیش‌از‌پیش نمایان می‌سازد. این مقاله یک پژوهش کیفی و با هدف آینده‌پژوهی در صدد است تصویری از وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان حوزه علوم انسانی ترسیم کند. جامعه آماری پژوهش اساتید و متخصصان حوزه علوم انسانی است و با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده‌اند. اطلاعات از طریق مصاحبه نیمه‌ساختاریافته جمع‌آوری شد و بعد از پیاده‌سازی مصاحبه‌ها به روش تحلیل تماتیک و با کاربست روش لایه‌ای علی، مؤلفه‌های آن در سطح لیتانی، علل اجتماعی، گفتمان / جهان‌بینی و اسطوره/ استعاره شناسایی شدند. در سطح لیتانی، مؤلفه‌های «بحران بیکاری»، «علوم انسانی مهجور و در حاشیه مانده»، «علوم انسانی ناکارامد / نابلد» و «فقدان هویت مستقل» برساخته شدند. در سطح علل سیستماتیک مجموعه عوامل فرهنگی- اجتماعی و اقتصادی از علل بنیادین مضامین سطح اول هستند. در سطح گفتمان/ جهان‌بینی از گفتمان‌های محصول‌گرایانه، پست‌مدرن، علوم ‌انسانی اسلامی و گفتمان مسئله‌محوری استفاده شد. در سطح استعاره/اسطوره از تعابیر استعاری بچه مهندس، پروفسور بالتازار، پاشنه آشیل/چشم اسفندیار توسعه ملی و علوم پیشرو (جنس اول)/ پسرو (جنس دوم) استفاده شد. در نهایت با مرور ادبیات و مراجعه به مصاحبه‌ها و رفت و برگشت در آنها و نظرخواهی از خبرگان و متخصصان، دو پیشران نگاه مهندسی‌وار و از بالا به پایین در مقابل تأمین فضای باز فکری، دانشگاهی، و سیاست یکسان‌سازی علوم در مقابل توسعه رویکرد مطالعات میان‌رشته‌ای شناسایی، و سناریوهای چهارگانه تدوین شدند.