زمینه‌یابی تجارب تفسیری (دعا، استخاره، رؤیای صادقه، لقمة حلال، چشم‏زخم) از دریافت‌های معرفتی در اقشار مردم کاشان

Abstract

اصطلاح تجربۀ دینی را نخستین ‏بار شلایر ماخر، در قرن هجدهم، در غرب به‏کار برد. این اصطلاح انواع مختلف تجربه‏های دینی (تجربۀ شبه حسی، تجربۀ وحیانی، تجربۀ احیاگر، تجربۀ عرفانی، تجربۀ ربانی یا قدسی، و تجربۀ تفسیری) را فرا می‏گیرد. تجربۀ تفسیری تجربه‏ای است که دینی‌بودن آن به واسطۀ برداشت دینی از رویدادی است که شخص صاحب تجربه بر اثر اعتقادات دینی خود به آن می‏رسد و پس از روبه‏روشدن با آن، آن را با چهارچوب شناختی دینی خود تفسیر و تبیین می‏کند. تجارب تفسیری رایج میان شیعیان ایران شامل دعای شخصی، استخاره، رؤیای صادقه، پیامدهای لقمۀ حلال، و چشم‏زخم می‏شود. هدف این جستار شناخت انواع دین‏داری و تجارب دینی شیعیان ایران و بررسی تأثیر تجربۀ تفسیری در حیات اجتماعی و فردی آن‏هاست. این مقاله ضمن تبیین مبانی نظری تجربه‏های دینی، به بررسی زمینه‏ها، گونه‏ها، و میزان باور و پای‌بندی مردم کاشان به دعا، استخاره، رؤیای صادقه، و چشم‏زخم پرداخته است. نتایج این تحقیق، با نمونۀ آماری 362 نفر، نشان داد که زنان از بین تجارب مذکور به دعا و رؤیای صادقه بیش‏تر از مردان اعتقاد دارند، ولی اعتقاد زنان و مردان به استخاره و لقمۀ حلال تفاوتی با هم ندارد. همچنین بین بالارفتن تحصیلات و باورهای مذکور رابطۀ معکوسی برقرار است