تحلیل ساختارهای حقوقی خانواده در کاهش مهاجرت نخبگان: تأثیرگذاری بر توسعه سرمایه انسانی

چکیده مقاله

پدیده مهاجرت نخبگان، به‌ویژه در میان نیروهای متخصص متأهل، دیگر صرفاً یک موضوع فردی یا اقتصادی نیست، بلکه به چالشی ساختاری با ابعاد عمیق حقوقی و اجتماعی بدل شده است. پژوهش حاضر با تمرکز بر پیوند میان نظام حقوقی خانواده و مهاجرت نخبگان، تلاش دارد خلأ موجود در سیاست‌گذاری‌های حقوقی ایران نسبت به خانواده‌های نخبه را آشکار سازد. با اتکا به روش تحلیلی ـ تطبیقی، نخست ساختار قانونی حمایت از خانواده در ایران، اعم از قانون حمایت خانواده، سیاست‌های کلی ابلاغی و قوانین رفاهی مرتبط، بررسی شده و سپس با دو الگوی موفق آلمان و کانادا تطبیق یافته است. تحلیل تطبیقی نشان می‌دهد کشورهایی که در سیاست‌گذاری‌های مهاجرتی خود، خانواده نخبگان را به‌عنوان یک واحد حقوقی و راهبردی در نظر گرفته‌اند، در حفظ سرمایه انسانی خود موفق‌تر بوده‌اند. در مقابل، نبود چارچوب‌های حقوقی مشوق برای ماندگاری یا بازگشت نخبگان متأهل در ایران، موجب تضعیف پیوند نخبگان با سرزمین مادری شده است. این مطالعه بر اهمیت بازآرایی نظام حقوق خانواده با محوریت حفظ و توانمندسازی خانواده‌های متخصص تأکید می‌کند و پیشنهاد می‌دهد اصلاحات قانونی با رویکردی ترکیبی از عدالت اجتماعی، کارآمدی اقتصادی و امنیت انسانی در دستور کار قرار گیرد. نوآوری اصلی این پژوهش در ایجاد بستری میان‌رشته‌ای برای پیوند دادن مطالعات حقوق خانواده با سیاست‌های مهاجرت نخبگان است؛ رویکردی که می‌تواند افق‌های جدیدی در حکمرانی انسانی و توسعه‌پایدار در ایران بگشاید