مترجمان و شارحان کاشانی نهج‌البلاغه (سده‌های ششم تا دهم هجری)

Abstract

سنت شرح‌نویسی بر متون دینی از قدیم‌الایام رایج بوده و در این میانه، شرح‌نویسی بر نهج‌البلاغه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. به‌رغم آنکه محققان، قرن ششم را دوران رکود علمی شیعی برشمرده‌اند، شکوفایی دوران کتابت و شرح‌نویسی نهج‌البلاغه با اهداف حفظ و صیانت از میراث شیعی، توضیح‌ واژگان‌ دشواریاب، شرح‌ مبانی‌ کلامی، فلسفی‌، تبیین‌ حوادث‌ تاریخی‌، ذکر نکات‌ ادبی‌ و بلاغی، گسترش‌ فرهنگ‌ معنوی، نقد آراء شارحان‌ پیشین و همچنین نقد و بررسی‌ اسنادی‌ احادیث، در همین قرن اتفاق افتاده و کاشان در سابقۀ تاریخی خود و در قرن‌های ششم تا دهم، به‌دلیل داشتن عالمانی چون سید ابوالرضا ضیاءالدین، فضل‌الله حسینی راوندی، قطب‌الدین راوندی و مُلا فَتح‌الله کاشانی، حوزۀ مهمی در بسط و ترویج معارف نهج‌البلاغه بوده است. شرح نهج‌البلاغه ابوالرضا راوندی در قرن ششم به‌عنوان اولین شرح نهج‌البلاغه شهرت یافته و منهاج البراعه از سعید بن هبةالله راوندی کاشانی معروف به قطب راوندی در همان قرن و همچنین تنبیه الغافلین و تذکرة العارفین مُلا فَتح‌الله کاشانی در قرن دهم، پایه و مستند دیگر شروح نهج‌البلاغه در سایر قرون بوده است. این مقاله با رویکردی توصیفی، تحلیلی و مقایسه‌ای و با استفاده از منابع و نسخ قدیمی و خطی موجود، به بررسی آثار و شرح‌حال مترجمان و شارحان نهج‌البلاغه در فاصلۀ سده‌های ششم تا دهم هجری با تأکید بر شارحان کاشانی پرداخته است. اینکه اولین شرح نهج‌البلاغه [با توجه به شرح‌های مختصر لابه‌لای سطور] متعلق به ابوالرضا فضل‌الله کاشانی است، و اینکه شروح قطب راوندی و ملا فتح‌الله کاشانی نقش مؤثری در بسط و ترویج آموزه‌های حکمی، ادبی و بلاغی قرن‌های ششم تا دهم داشته‌اند، ازجمله نتایج و دستاوردهای این مقاله است.