احادیث نبوی و کارکردهای آن در نهج البلاغه

چکیده مقاله

هر متن ادبی، برآمده از ساختار متن قبلی و برآیند تعامل و وابستگی در دو ساحت ساختاری و معنایی و معرّقی از نقل‌قول‌ها به شمار می‌رود، نهج‌البلاغه به اعتبار یک متن، حاوی بینامتنی قرآنی، احادیث نبوی و اشعار عرب است. ازآنجاکه بینامتنی به سه گونۀ اجترار،‌ امتصاص و حوار تقسیم می‌شود، برای پاسخ به این پرسش که بینامتنی احادیث نبوی در نهج‌البلاغه از کدام نوع است، در این مقاله ابتدا کلام رسول خدا2 و یادکردهای سیرۀ او از نهج‌البلاغه استخراج شده و نوع بینامتنی آن‌ها مشخص شده است و سپس کارکردهای احادیث رسول خدا2 مورد بررسی قرار گرفته است‌. آنجا که حضرت همگان را با بیان «وَاسْتَنُّوا بِسنتهِ فَإِنَّهَا أَهْدَی السُّنَن‏» به پیروی از سنت رسول خدا2 دعوت می‌کنند، کارکرد‌ ترویجی ظهور می‌کند؛ و زمانی که فرمان پیامبر 2 در جملۀ «غَیرُوا الشَّیبَ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْیهُودِ» را تابع اوضاع ویژۀ دوران پیامبر2 معرفی می‌‌کند، ما را به اسباب الحدیث برای فهم احادیث توجه می‌‌دهد؛ و آنگاه که برای فهم فتنه در آیۀ اول سورۀ عنکبوت به کلام پیامبر2 اسناد می‌کند، ما را به کارکرد تفسیری رهنمون می‌کند و رجم زانی توسط رسول خدا2 و سپس نماز خواندن بر جسد او را پایۀ احتجاج خود در برابر خوارج قرار می‌دهد تا کار کرد احتجاجی روایت را نشان دهد. بدین‌ترتیب نگارنده نشان داده است آوردن سخن و سیرۀ رسول خدا2 در نهج‌البلاغه، کارکردهای‌ترویجی‌، فقه‌الحدیثی‌،‌ تفسیری‌، جدلی و استدلالی و اقناعی دارد.