بررسی تحلیلی تشبیه در روایات تفسیریِ اخلاقی و تربیتی تفسیر نورالثقلین

چکیده مقاله

قرآن کریم به عنوان کتابی جاودان و دربردارنده قانون اساسی اسلام، نیازمند تبیین است. برای دسترسی به معارف ناب قرآن، مراجعه به معصوم، به دلیل اشراف به تمامی آموزه‌های آن، بهترین شیوه است. معصومین(ع)، این معارف را در قالبهای مختلف، متناسب با موضوع، بیان فرموده‌اند که از طریق روایات تفسیری به دست ما رسیده است. موضوعات اخلاقی و تربیتی در زمره مطالبی است که در ذیل آیات مربوط به آن، با شیوه‌های مختلف بیان شده است. یکی از این اسلوب‌ها استفاده از تشبیه است. زبان اهل بیت(ع) همان زبان رایج در عرف است؛ در زبان عرفی تشبیه ازجایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده، عقلا با تشبیه معقول به محسوس و تشبیه حقایق ماوراء طبیعت به امور طبیعی، فرایند تفهیم و تفاهم را سامان می‌دهند. این پژوهش که تنها در روایات تفسیری از تفسیر نورالثقلین با محوریّت اخلاق و با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته نشان می‌دهد، روایات تشبیهیِ تفسیر مورد نظر، در باب رذائل، به صورت قابل توجهی از روایات تشبیهی در حوزه فضائل، بیشتر است؛ این مطلب اینگونه قابل تحلیل است که پاک کردن وجود انسان از زشتیها، مقدّم بر کسب نیکیها بوده و تا وجود انسان از آن پاک نشود، آماده اثرپذیری از فضائل، نخواهد بود. همچنین در بخش رذائل، روایات تشبیهی، عمدتاً مربوط به امور باطنی است که دلیل آن، می‌تواند مخفی بودن آثار مخرّبِ آنها باشد. در نهایت می‌توان گفت استفاده از تشبیه در موضوعات اخلاقی و تربیتی با هدف تبیین بهتر مطلب، تصویرسازی ذهنی و اقناع مخاطب، انجام شده تا فهم آن را تسهیل کند.