بررسی تحلیلی اختلاف رویکرد مفسران در تفسیر آیات سماوی-

ابوالفضل عطوفی سلمانی

نزول آیات سماوی قرآن به مقتضای رویش فکری و فرهنگی انسانها، سبب ظهور تحولی
بزرگ و همه جانبه برای تغییر برخی ذهنیتها از گذشته تا کنون و بازنگری کلی در این گونه
مفاهیم قرآن شده است. پیامد ورود آگاهیهای جدید، همراه با آموزههای اعتقادی مفسران در
هر دوره و عصری، مفهوم این بخش از آیات قرآن را دستخوش تغییرات بسیاری گردانید؛ به
نحوی که برخی مصادیق و صُوَر آن با استفاده از قالبهای جدید الفاظ، در مسیر پذیرش
معارف و معانی نامتناهی قرار گرفت. این نوع نگرش و رویکرد که ماهیت آن با اتکای به
وحی صورت گرفت، موجب شد تا شبکه گستردهای از معانی و دلالتها از سوی مفسران
مطرح گردد؛ به نحوی که افزون بر نگرش ظاهری به این بخش از آیات قرآن، لایه های زیرین
و باطنی آنها نیز با توجه به سیاق آیات مورد توجه قرار گیرد.
به همین سبب، این پژوهش در پی آن است که تعدادی از برجستهترین پدیدههای سماوی
قرآن را شامل واژگان؛ «سماء»، «سموات»، «سبع سموات»، «شهاب»، «طارق»، «حبک»، «نجم» و
«موسع» را با توجه به نظریات مفسران بلند آوازهای همچون؛ زمخشری نویسنده «الکشاف»،
فخررازی نویسنده «مفاتیح الغیب»،شیخ طنطاوی نویسنده «الجواهرفیتفسیرالقرآن» و علامه
طباطبایی نویسنده «المیزان فی تفسیر القرآن»، مورد بررسی قرار دهد تا از رهگذر آن، افزون بر
بررسی معنایی و آماری این اصطلاحات، مبنای اختلاف مفسران فوق الذکر نیز در تفسیر این
گونه آیات نشان داده شود.
پس از بررسی و تحلیل آرای مختلف مفسران در باره آیات سماوی قرآن، به این نتیجه رسیدیم
که علت اختلاف و ارائه دیدگاههای متفاوت مفسران در این باره، اولاً: مبادی فکری، اعتقادی و
باورهای کلامی آنان بوده و ثانیاً: به تناسب عصر و دورهای که در آن زندگی میکردهاند، خود
را آشکار و نمایان نموده است؛ به نحوی که میتوان گفت، افزون بر سطوح مختلف معنایی،
همه آن دیدگاهها در مقام و جایگاه خود از حداکثر هدایت یافتگی برخوردار است.
کلمات کلیدی: سماء، سموات، زمخشری، فخررازی، طنطاوی، علامه طباطبایی