امیران و سیماچه داران نوروزی در متون کهن عربی

چکیده مقاله

نوروز باارزش­ترین و نام­آورترین جشن ایرانی از روزگاران نخستین تاکنون بوده است و از این رو، ایرانیان پیش از آغاز سال نو، خود را آماده و همین روزهای آمادگی را نیز همراه با برگزاری آیین­هایی، به انتظار نوروز سپری می­کرده­اند. پیدایی دین اسلام و مسلمان ­شدن بسیاری از ایرانی­ها و پای­بندی­شان به آیین­های اسلامی، هرگز نتوانست از رونق این جشن بکاهد و چه­­بسا به همین نوروز نیز رنگ و لعاب اسلامی زدند و به برگزاری باشکوه­ترش همت گماشتند. در متون عربی سده­های نخستین هجری از گروهی دوره­گرد به­نام
«أصحاب­السماجه» یاد شده است که در بغداد، شام و مصر به انجام نمایش­های خنده­آور و سرگرم­کننده می­پرداخته­اند. هدف از پژوهش حاضر در گام نخست، ریشه­شناسی واژه «سماجه» و بررسی فارسی­بودن یا عربی­بودن آن است و در گام دوم، هم­سنجی کارکرد این گروه با دسته میر نوروزی ایرانی است؛ همانندی آیین­های این دو گروه و فرم ظاهری آن­ها، نشان می­دهد که این هر دو دسته، یکی هستند، ولی در عراق به این نام (سیماچه­داران) شناخته می­شده­اند. در این جستار، پس از نگاهی کوتاه به پیشینه میر نوروزی، نخست به ریشه­شناسی واژه «سماجه» پرداخته و باور داشته­ایم این واژه، در ترکیبِ فارسی «سیماچه» به معنی روبند یا نقاب ریشه دارد و در متون عربی نیز گاه بدین معنا به­کار رفته است؛ سپس گزارش­های متون عربی درباره این دسته را ذکر کرده و آیین­هایی را که در نمایش کارناوالی آن­ها جریان داشته است، بررسی کرده­ایم. از این گزارش­ها برداشت می­شود که نمایش­های سیماچه­داران در سه روزِ نخست نوروز و بیش­تر میان توده مردم گسترش داشته است، گاه خلیفگان و بزرگان از آن پشتیبانی و گاه برگزاری­اش را ممنوع کرده­اند.