عاملی اصفهانی و تعامل با روایات باطنی با رویکرد به کتاب مقدمه مرآه الانوار و مشکاه الاسرار

چکیده مقاله

چکیده از دیرباز محقّقان شیعه و سنّی به بررسی باطن قرآن اهتمام داشته‌اند و تفسیر باطنی کم و بیش حیات خود را در میان مسلمانان حفظ کرده، و البته تحولاتی نیز پذیرفته است. در طول تاریخ تفسیر امامیّه، روش برخی مفسّران چنین بوده که در کنار تفسیر ظاهری، با استفاده از روایات اهل ‌بیت اشاره‌ای به بطن آیه نیز داشته باشند، اما کتابی که به طور خاص تمام این روایات را در خود داشته باشد، کمتر یافت می‌شود. با وجود این، برخی صاحب‌نظران غیر شیعه کتاب مقدمه تفسیر مرآه الانوار و مشکاه الاسرار، تألیف ابوالحسن شریف عاملی اصفهانی(قرن 12) را به عنوان «تفسیر باطنیِ» نگاشته شده توسط شیعیان و مرجع مهمّ آنان انگاشته، و دلیلی برای انتساب باطنی‌گری محض به شیعه قلمداد کرده‌اند. در این مقاله، ضمن معرفی کتاب و مؤلف، به بررسی شبهه فوق پرداخته می‌شود و مشخص می‌شود که مؤلف آن، به هر دو بُعد ظاهر و باطن قرآن توجه داشته است؛ ضمن آنکه اثر به دست آمده، صرفاً مشتمل بر روایاتی در حوزه باطنِ پاره‌ای از آیات است و هرگز معرّف تفسیر کاملی از قرآن بر پایه رویکرد باطنی نیست. این کتاب در میان عالمان شیعی چندان شناخته شده نیست و نمی‌تواند مرجع تفسیری آنان بوده باشد. ضمناً شبهه انتساب مرآه الانوار و مشکاه الاسرار به عنوان مقدمه‌ تفسیر البرهان، وجه علمی مناسبی ندارد.