نقد محتوایی روایات عبدالله بن سلام در مجمع البیان

شیوۀ طبرسی در نقل اسباب نزول به‌صورت گزارشی است، اما در مواردی با ارائۀ ملاک‌هایی از قبیل ضرورت فقهی، ظاهر آیه و تاریخ به تأیید یا ردّ پرداخته است. در عین حال نمی‌توان مسامحۀ وی در نقل برخی روایات و اسباب نزول را نادیده گرفت. وی نقل‌قول‌های ضعیفی همچون مدح عبدالله بن سلام، ذکر ماجرای ورقة بن نوفل را آورده است اما کمترین اظهارنظری دراین‌باره نکرده که قاعدتاً باید به ضعف آن‌ها اشاره می‌کرد. عبدالله بن سلام از کسانی بود که برای جلب‌نظر عامۀ مردم جعل حدیث می‌کرد و احادیثی هم در وصف او نقل شده که عمدتاً ضعیف الاسناد و بی‌اعتبار است. ردّ پای این شخص را در بخش‌های مختلف کتاب مجمع البیان می‌توان رصد کرد. در این مقاله، پس از بررسی روایات کتاب مجمع البیان، مراجعه به تفاسیر و منابع مرتبط به‌شیوۀ کتابخانه‌ای و تحلیل درون‌متنی، در نقد روایات مخدوش اسباب نزول در مجمع البیان که آیات را با عبدالله بن سلام مرتبط دانسته، به نکاتی چون نیاوردن برخی شأن نزول‌ها توسط مفسران قبل یا بعد از طبرسی، بیان دیدگاه طبرسی به‌جای شأن نزول، نقل مطالب به پیروی از مفسران عامه درحالی‌که دانشمندان شیعه بدان اعتنایی نداشته‌اند؛ عدم تطابق تاریخی اسباب نزول حاوی مدح عبدالله بن سلام با زمان اسلام آوردن وی اشاره شده است. شاید هدف وی از این نوع نقل‌قول‌ها آشنایی خواننده و مقایسۀ آن‌ها با سایر نظرات است. این روش عالمانه، خواننده را به تفکر و اندیشه فرامی‌خواند و بسیار ارزشمند است اما عدم نقد و اظهارنظر قطعی شیخ یکی از ضعف‌های مهم این تفسیر به شمار می‌آید.