چالش ها و موانع پیش روی توسعه گردشگری و شهرنشینی پایدار در شهر سلطانیه در استان زنجان با نگاهی جامعه شناختی

چکیده مقاله

این پژوهش با هدف بررسی چالش‌ها و موانع توسعه گردشگری و شهرنشینی پایدار در شهر تاریخی سلطانیه از منظر جامعه‌شناختی انجام شده است. سلطانیه، به دلیل دارا بودن گنبد سلطانیه به عنوان میراث جهانی یونسکو، دارای ظرفیت‌های منحصربه‌فردی برای توسعه گردشگری پایدار است. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که این شهر با موانع متعددی در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و مدیریتی مواجه است. روش تحقیق از نوع کیفی و اسنادی بوده است. داده‌ها از طریق بررسی جامع ادبیات نظری و تجربی در حوزه توسعه پایدار گردشگری، شهرنشینی پایدار، مطالعات جامعه‌شناختی میراث فرهنگی و مشارکت اجتماعی گردآوری شده‌اند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که ضعف زیرساخت‌های اجتماعی-فرهنگی، مشارکت ناکافی جامعه محلی، عدم توجه به هویت بومی و تأثیرات نامطلوب شهرنشینی نامتوازن، از مهم‌ترین موانع توسعه پایدار در سلطانیه محسوب می‌شوند. همچنین، نادیده‌گرفتن ابعاد اجتماعی-فرهنگی در سیاست‌گذاری‌ها می‌تواند به تضعیف سرمایه اجتماعی و بروز تعارضات منجر شود. این پژوهش پیشنهاداتی کاربردی برای بهبود برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های توسعه پایدار در سلطانیه ارائه می‌دهد که می‌تواند به حفظ میراث فرهنگی و توانمندسازی جامعه محلی کمک کند. روش تحقیق پژوهش حاضر با رویکرد کیفی و بر پایه روش تحلیل اسنادی (Documentary Analysis) انجام شده است. این روش شامل گردآوری، تحلیل و تفسیر دقیق و نظام‌مند اسناد و متون موجود مرتبط با موضوع پژوهش است. در این مطالعه، برای گردآوری داده‌ها، از منابع دست اول و دست دوم شامل مقالات علمی (به زبان فارسی و انگلیسی)، کتب، گزارش‌ها، پایان‌نامه‌ها و اسناد و مدارک مرتبط با توسعه گردشگری، شهرنشینی پایدار، جامعه‌شناسی گردشگری، جامعه‌شناسی شهری و میراث فرهنگی استفاده شده است. بازه زمانی مورد بررسی برای منابع، ۸ سال اخیر (از ۲۰۱۶ به بعد) بوده تا از به‌روزترین یافته‌ها بهره‌برداری شود. فرایند تحلیل اسنادی شامل مراحل زیر است: شناسایی و گردآوری اسناد مرتبط: با استفاده از کلیدواژه‌های اصلی پژوهش (مانند "توسعه گردشگری پایدار"، "شهرنشینی پایدار"، "چالش‌های اجتماعی گردشگری"، "سلطانیه"، "مشارکت اجتماعی"، "میراث فرهنگی") در پایگاه‌های داده معتبر علمی نظیر Scopus, Web of Science, ScienceDirect, Google Scholar, Semantic Scholar و همچنین پایگاه‌های داخلی مانند مگ‌ایران و سیویلیکا، اسناد مرتبط شناسایی و گردآوری شدند. ارزیابی اعتبار و روایی اسناد: اعتبار منابع بر اساس معیارهایی نظیر نمایه بودن مجله در پایگاه‌های معتبر، داوری همتا (peer-review) و تخصص نویسندگان ارزیابی شد. تنها منابعی که از اعتبار علمی کافی برخوردار بودند، وارد فرایند تحلیل شدند. تحلیل محتوای کیفی: پس از جمع‌آوری، اسناد به صورت کیفی تحلیل شدند. این مرحله شامل شناسایی مفاهیم کلیدی، مضامین اصلی، روابط بین پدیده‌ها، چالش‌ها و راهکارهای ارائه‌شده در خصوص توسعه گردشگری و شهرنشینی پایدار در مناطق مشابه و به‌ویژه در ایران بود. تمرکز اصلی بر ابعاد جامعه‌شناختی و فرهنگی چالش‌ها قرار گرفت. طبقه‌بندی و کدگذاری: اطلاعات مرتبط با چالش‌ها و موانع توسعه پایدار در سلطانیه بر اساس مضامین اصلی (مانند ضعف زیرساخت‌های اجتماعی، عدم مشارکت محلی، تأثیرات فرهنگی، مشکلات مدیریتی) طبقه‌بندی و کدگذاری شدند. این طبقه‌بندی به سازماندهی یافته‌ها و استخراج الگوهای مشترک کمک کرد. تفسیر و سنتز یافته‌ها: در نهایت، یافته‌های تحلیل اسنادی بر اساس مبانی نظری جامعه‌شناختی و در ارتباط با وضعیت خاص شهر سلطانیه تفسیر و سنتز شدند. این مرحله به شناسایی شکاف‌های دانشی و ارائه پیشنهادات کاربردی منجر شد. مزایای روش اسنادی در این پژوهش شامل امکان بررسی حجم وسیعی از داده‌ها در زمانی کوتاه، دسترسی به اطلاعاتی که ممکن است از طریق روش‌های میدانی دشوار باشند، و امکان بررسی روندهای تاریخی و تحولات بلندمدت است