فراترکیب نگرش جامعه ایرانی به پوشش و حجاب در پژوهش‌ های فرهنگی و اجتماعی

چکیده مقاله

امروزه پوشش و حجاب، آشکارترین نشانه هویتی زن مسلمان در عرصه ملی و بین‌المللی بوده و به‌عنوان یک رسانه ارتباطی، نقشی نمادین در عرصه ارتباطات میان‌فردی برای آن، جایگاهی یافته است. با توجه به اینکه حجاب و پوشش بعد از انقلاب در میان صدر مسائل زنان قرار گرفته، شاهد مطالعات و پژوهش‌های گسترده‌ کمی و کیفی در این زمینه هستیم. بررسی یکپارچه این پژوهش‌ها برای به دست آوردن نگرش به وضعیت حجاب و پوشش از طریق مطالعات کیفی هدف پژوهش حاضر است. از این‌رو با استفاده از روش فراترکیب مطالعات دو دهه اخیر که به‌نوعی بیانگر نگرش به حجاب و پوشش زنان در جامعه ایران بود، واکاوی گردید. جامعه مورد بررسی مقالات و پایان‌نامه‌های نمایه شده در پایگاه‌های علمی بود. بیش از 500 مقاله و 300 پایان‌نامه کارشناسی ارشد و حدود 15 رساله دکتری در این موضوع مطالعه گردید. از این تعداد 17 مقاله، پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری تا سال 1400 که نتایج آن منعکس‌کننده نگرش به حجاب و پوشش بود، بررسی و کدگذاری شد. مطابق نتایج حاصل، از میان 170 واحد معنادار، 163 کد محوری استخراج گردید و در یک خوانش رفت‌وبرگشت مورد مطالعه چندباره قرار گرفت و 16 مقوله به دست آمد. «نارسائی شناختی، سیاست‌گذاری دوگانه، کنش ناکارآمد» به‌عنوان عوامل زمینه‌ای در نگرش به پدیده حجاب و پوشش در تحقیقات به دست آمد. «شعارزدگی، اهرم مقاومت دوگانه، شیءوارگی زن» از عوامل تأثیرگذار و ضرورت «بازنگری تنگناهای قانونی و تغییر شیفت گفتمانی» از مقوله راهبردها به دست آمد. پیامدها و اثراتی چون «چالش‌های نسلی، تظاهر توسعه‌یافته، ابزارمندی حجاب، ظهور بدیل‌های خوانشی، چرخش معنایی، حجاب کارکردی» در سنتز فراترکیب مقالات و پایان‌نامه‌های مرتبط، نگرش به مقوله حجاب و پوشش را برساخته کرد