بررسی مقوله جانشینی به عنوان عنصری کم کوشانه در قرآن کریم (مطالعه موردی ده جزء پایانی)

چکیده مقاله

اقتصاد زبانی مقوله ­ای است که در همه­ ی زبانهای دنیا وجود دارد و به این معناست که کمترین فعالیت عضلانی و ذهنی برای ارائه ­ی معانی و مفاهیم مورد نظر ارائه گردد  به دیگر بیان همان اصلی است که از آن به نام «اصل کم کوشی» یاد می­شود. زبان عربی نیز یکی از زبانهایی است که اقتصاد ویژگی بارز آن است و قران کریم که نمونه­ ی والای فصاحت و بلاغت است برای تسهیل در ایجاد ارتباط با مخاطب در جای جای آیات از این اصل بهره جسته است و یکی از مقوله­ هایی که نقش بسزایی در اختصار سازی دارد مسئله ­ی جایگزینی می ­باشد. بدینسان که سازه­ای کوتاه جانشین سازه ه­ای طولانی ­تر می­شود و سرانجام در کاهش برون­رفت انرژی تاثیر ویژه ­ای برجا می ­گذارد.

این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی مسئله ­ی جانشینی به عنوان جلوه­­ای از اقتصاد زبانی در ده جزء اخیر قرآن بپردازد. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که  قرآن برای حفظ و جای گیری  سریع در اذهان  و برای ارتباط برقرار کردن و انتقال رسالت به نحو احسن به اصل کم­ کوشی نیاز ویژه دارد و مواردی از قبیل اضمار، جانشینی آوایی، جایگزینی مترادفات، حروف معانی کنایه و استعاره از جلوه­ هایی هستند که برون­ده انرژی را چه ذهنی و چه فیزیکی محدود می ­کنند و این کلام برای سهولت و ماندگاری، حکم به کم ­گویی و گزیده ­گویی دارد.