نقش فضای صدور در حل تعارض بدوی بعضی از احادیث نهج البلاغه

چکیده مقاله

پس از قرآن کریم، نهج‌البلاغه، ارزش‌مندترین میراث فرهنگی اسلام است. تفاوت کلام علی(ع) و وجود تعارض ظاهری در پاره‌ای از موارد، همواره با دیدگاه­های متفاوتی روبه‌رو بوده است. به‌طوری که بعضی از بزرگان شیعه و اهل سنت، صحت انتساب بعضی از سخنان به آن‌حضرت را مورد تشکیک قرار داده یا انکار کرده‌اند. با توجه به عصمت امام علی(ع) از خطا، فرض وقوع تضاد و تعارض در میان سخنان حضرت، غیر ممکن است؛ لذا باید کوشید با روش‌های مقبول و متعارف، این‌گونه احادیث را توجیه و عدم تعارض واقعی آنها را آشکار ساخت. این جستار درصدد است با بهره‌گیری از روش توصیفی- تحلیلی، از طریق بررسی جغرافیای سخن و فضای صدور، ضمن تأکید بر اصالت احادیث، این حقیقت را روشن نماید که اختلاف میان روایات این‌کتاب شریف، از نوع اختلاف ظاهری است که با شناخت فضای صدور آنها، قابل رفع خواهد بود. بررسی مواردی از کلام نهج‌البلاغه چون؛ مدح و ذمّ دنیا، مدح و ذمّ کوفیان، مدح و ذمّ خلیفۀ دوم، مشروعیّت و عدم مشروعیّت خلیفۀ سوم، عصمت امام و اعتراف به خطا، نشان از آن دارد که تعارض ظاهری این‌دو‌گونه بیان، ناشی از بی‌توجهی به جغرافیای کلام و عدم دقت در شرایط اجتماعی و مقتضیات زمان صدور خطبه‌‌ها و نامه‌های مورد نظر است.