مقایسهو بررسیآراء بلاغیعبدالقاهر جرجانیو فخر رازیدر مبحث تقدیمو تأخیر(با تأکیدبر نفیشمول و شمول نفی

Abstract

تفاوت نگاه اندیشمندان مسلمان در حوزۀ دانش بالغت، سبب شد تا نظریهپردازان با رویکردهای مختلف خود به تعریف مقولههای بالغت بپردازند؛ تا جاییکه بالغتدانان از یک مقولۀ بالغی، تعریفی متفاوت ارائه دادهاند. زمینهها و پیامدهای بعضی از این رویکردها در بالغت عربی با جدایی بالغت از ذوق ادبی و اتخاذ رویکرد عقلگرایانه انکارناپذیر است. در پرتو اهمیت مسأله که اختالف در شیوۀ تحقیق دانشمندان حوزۀ بالغت است، مقالۀ حاضر میکوشد به روش توصیفی – تحلیلی به مقایسه و نقد دیدگاه عبدالقاهر جرجانی )174 هـ( و فخر رازی )606 هـ( با تکیه بر رویکرد کالمی – فلسفی رازی در مبحث تقدیم و تأخیر با تأکید بر باب نفی شمول و شمول نفی بپردازد. نتایج بررسی حاکی از این است که دو بالغتدان در تعریف شمول نفی همعقیده و در نفی شمول تعریف یکسانی ارائه ندادهاند که در نگاه کلی میتوان گفت که پیامد رویکرد کالمی – فلسفی رازی در ضعیف بودن استنباط او از کالم جرجانی نمایان است و علت آن، تناقضگوییهایی است که وی در تعریف داللت التزامی دارد و اینکه در نفی شمول با استناد به خطاب، ملزم به پذیرش ذوق میشود که شالودۀ اصلی مبانی نظری جرجانی است، این روش او باعث شد از نفی شمول تعریفهای چندگانه و متناقضی ارائه دهد؛ از سویی دیگر، آیاتی در قرآن وجود دارند که با نظر جرجانی در نفی شمول سازگاری ندارند