بررسی تفسیر آیاتی از قرآن کریم بر پایه پدیده جایگزینی نحوی

Abstract

تعویض یا جایگزینی، یکی از سنت های رایج زبان عربی است؛ و در قرآن مجید که «بِلِسَانٍ عَرَبِیٍّ مُّبِینٍ» (نحل: 103)نازل شده پر بسامد است و در مواردی از قبیل جایگزینی فعل امر با مصدر در «فضرب الرقاب»، مصدر با اسم فاعل در « لیس لوقعتها کاذبة» و مفعول مطلق با صفت در « وعدالله حقا » نمود دارد. این نوع جایگزینی که به عدول و تعویض نحوی تعبیر می¬شود، در دلالت معنایی ، مفاهیمی فراتر از معنای ظاهری الفاظ را می¬رساند؛ از این رو در تفسیر آیات قرآن کریم توجه ویژه مفسران را برانگیخته و عمده ترین کاربست تفسیری آن ، در شرح اعجاز بیانی قرآن کریم تبلور یافته است.. در این جستار، به استناد منابع تفسیری و با روش توصیفی – استنتاجی به شناسایی نمونه هایی از این تعویض¬ها در آیات شریفه قرآن کریم برآمده¬ایم. از جمله نتایج این پژوهش آن است که در قرآن کریم انواع جایگزینی¬ها به کار رفته است و مفسران؛ به¬ویژه فخرالدین رازی در “التفسیر الکبیر أو مفاتیح الغیب”، به دلالت معنایی این جایگزینی ها پرداخته و نشان داده¬اند که این تعویض¬ها گاهی در ایجاد فواصل هماهنگ و خلق موسیقای متناسب با مفهوم آیات کارآمدند و اغلب دارای سایه معناهایی از قبیل مبالغه، تشویق، تعظیم و تعلیل به وصف جایگزین می باشند.