تحلیل نحو فضا در معماری جامع حرم‌ مطهر رضوی و تاثیر آن بر رفتار حرکتی زائران

چکیده مقاله

مجموعه‌ حرم‌مطهررضوی در طی ادوار مختلف تاریخی توسعه پیدا کرده که سبب پیچیدگی فضایی آن گشته است؛ زائران بسیاری به دیدن این مجموعه آمده که شناخت کاملی نسبت به فضا‌ها و مسیرهای حرکتی مجموعه ندارند، ازین‌رو بهره‌گیری از قابلیتهای محیط و فضای معماری جهت حرکت و مسیریابی حائز اهمیت است. به همین دلیل، هدف این پژوهش شناخت پیکره‌بندی فضایی مجموعه در جهت مدیریت بهتر برنامه‌های داخل مجموعه است، که سبب تسهیل رفتار حرکتی زائران می‌گردد و برای برنامه‌ریزان، مدیران، طراحان و زائران ضروری است. در این پژوهش از روش ترکیبی بهره گرفته شده است؛ در ابتدا با مطالعات اسنادی به موضوع نحو فضا، مولفه‌های آن و عوامل موثر بر حرکت طبیعی پرداخته شده است، سپس به‏ صورت میدانی به تطبیق نقشه‌ حرم‌مطهررضوی و فضاهای قابل دسترس برای زائران پرداخته شد و برای نخستین بار نقشه جامع حرم‌مطهر به صورت یکپارچه تهیه گردید و با نرم‌‏افزار UCL Depthmap مورد تحلیل قرار گرفت، مولفه‌های «هم‌پیوندی»، «ارتباط»، «عمق»، «حرکت‌طبیعی» و پارامتر‌های «خوانایی»، «انتخاب‌پذیری» و «سهولت‌‌دسترسی» که از نسبت مولفه‌ها ایجاد گردیده‌اند، بررسی شد و در نهایت با استدلال منطقی به تفسیر داده‌ها پرداخته شد. نتایج نشان می‌دهد شاخص «خوانایی» در بقعه و فضاهای پیرامونی آن دارای کمترین مقدار و صحن جامع‌پیامبر اعظم دارای بالاترین مقدار است، همچنین «سهولت دسترسی» در فضاهای رواق امام خمینی، صحن جمهوری و صحن هدایت دارای مقادیر پایینتری نسبت به دیگر فضاها است و با توجه به شاخص «انتخاب‌پذیری» پیشنهاد می‌گردد که در حوزه‌های پیرامونی حرم مطهر رضوی از فعالیت‌های جمعی و مراسم‌های موقت استفاده گردد و از فعالیت‌های انفرادی در فضاهای مرکزی مجموعه استفاده گردد تا با استفاده از قابلیت محیط به بهبود رفتار حرکتی زائران منجر گردد.