جستاری بر سیر تحول سازمان فضایی شهر تاریخی شوشتر پیش از دوره اسلامی

چکیده مقاله

شهر تاریخی شوشتر، به عنوان حاکم ‌نشین دشت خوزستان تا دورۀ قاجار، تحت تأثیر آب و موقعیت قرارگیری نسبت به رودخانه شکل گرفته و استقرار هستۀ شهر متأثر از این دو بوده است. این پژوهش با روش تاریخی- تفسیری، اثرگذاری عنصر طبیعی آب و رودخانه، عناصر انسان ‌‌ساخت شهری، فعالیت‌های انسانی مانند کشاورزی و فعالیت‌های مرتبط با آب را در پیوند با تاریخ بر سازمان فضایی این شهر بررسی می‌کند. هدف پژوهش، بازنمایی عوامل و مؤلفه‌های سازنده سازمان ‌فضایی شهر پیش از دورۀ اسلامی است تا انتظام درونی این شهر را بازنمایی کند. روش پژوهش، شامل مطالعه اسناد، مدارک و مستندات تاریخی، با جست‌‌وجو در حوادث، اتفاقات و شرایط اثرگذار در پیدایش شوشتر تاریخی و با روایت و تفسیر تاریخ، سازمان فضایی دورۀ تاریخی پیش از اسلام این شهر بررسی می‌شود. سپس، به شیوه مصاحبه با صاحب ‌نظران این حوزه، یافته‌ها و مشاهدات میدانی، راست آزمایی می‌شود. جمع‌ ‌بندی پژوهش نشان ‌می‌دهد، آب، به عنوان عنصر تأثیرگذار در سازمان فضایی این شهر، سبب رونق آن شده است. نتایج، نشان از تناقضات بین یافته ‌های باستان ‌شناسی، اسناد و کتب تاریخی دارد. لذا، با یافتن این تناقضات، تصویر درست‌تری از سازمان فضایی این شهر در دورۀ پیش از اسلام ایجاد شد. در‌نهایت، اصلی‌ترین عامل ایجاد سکونت در دشت میا ناب، وجود عنصرطبیعی آب و رودخانۀ کارون بوده است و مکان ‌یابی هستۀ شهر شوشتر در نقطه‌ای استراتژیک و متناسب با بستر طبیعی و عنصر آب، نقطه آغازین شکل‌گیری سازمان‌فضایی این شهر بوده است. ارزش‌های مذهبی، اقتصاد، سیاست، نیازها و فعالیت ‌های زیستی تحت‌تأثیر بستر طبیعی تکوین یافته‌اند.