پدافند غیرعامل قنات؛ مهمترین سازه آبی ایرانیان باستان

چکیده مقاله

قنات مهمترین سازه مهندسی ایرانیان باستان در زمینه مدیریت منابع آب زیرزمینی در مناطق خشک و نیمه خشک است، که تنوع گستردهای از این سیستم آبی در سراسر ایران مشاهده می- گردد. تا کنون مطالعات متعددی در ارتباط با مهندسی ساخت قنات و اهمیت آن از منظر بهره برداری و مدیریت منابع آب انجام شده، اما پژوهش در مورد پدافند غیرعامل قنات اندک است. بنابراین هدف از این پژوهش بررسی پدافند غیرعامل قنات در مقیاسهای متعدد زمانی و مکانی است، بطوریکه با مطالعه و ارزیابی دقیق ویژگیهای ساختاری قنات میتوان به شناخت اصول مهم پدافند غیرعامل آن در قالب استتار، اختفا، پناهگاهی، و دسترسی دست یافت. نتایج نشان میدهد که ایرانیان علاوه بر شناخت اهمیت قنات از دیدگاه مهندسی و مدیریت منابع آبی، با اختفا و استتار در قنات، بارها و بارها در طول تاریخ تطوّور خود از این سازه به عنوان پناهگاه و مخفیگاه جهت حفاظت از جان و مال، و کیان سرزمینی خود بهره جستهاند. همچنین از طریق مجرای زیرزمینی قنات نیز توانستهاند به عنوان یک تونل مخفی، دسترسی مخفیانه و زیرزمینی به نقاط مختلف محدوده حاکمیت قناتها داشته باشند. لذا با بررسی قابلیتها و محدودیتهای سازه قنات میتوان گامهای موثری در استفاده از مزیتهای نسبی آن جهت بهرهگیری و مدیریت پدافندی این سازه باستانی برداشت.