ویژگی های منظر فرهنگی عشایر و تأثیر آن درساختار معماری کوچ نشینی

Abstract

منظر فرهنگی، منظر متأثر از فرهنگ و برآمده از تعامل بین انسان و طبیعت در طول زمان است. در این میان، فرهنگ نقش عامل و طبیعت نقش واسطه را بر عهده داشته و منظر فرهنگی محصول این دو است. منظر فرهنگی اقوام ایران بسیار متنوع و گوناگون است؛ به طوری که در مکان‌های جغرافیایی به ظاهر مشابه نیز شاهد تفاوت‌های عمیق و بعضاً متفاوت آن‌ها با یکدیگر هستیم. باید اذعان داشت که عدم توجه به عناصر منظر فرهنگ‌‌ساز در دهه‌های اخیر سبب از بین رفتن برخی از خصوصیات بومی و تخریب منظر فرهنگی عشایر شده‌است. شناسایی این عوامل کمک شایانی به استمرار حیات این میراث غنی و احیای این مناظر می‌کند. در این پژوهش در پی یافتن این تفاوت‌ها و عوامل به وجودآورنده آن‌ها در بین این اقوام و تأثیر آن بر الگوی مسکن و ساختار معماری آن‌ها و به طور خاص، در بین عشایر بختیاری هستیم. سوالی که مطرح می‌شود این است که آیا گون‌به‌گون شدن فرهنگ سبب شکل‌گیری مناظر فرهنگی متفاوتی می‌شود؟؛ اگر چنین است، متغیرهایی که سبب شکل‌گیری فرهنگ عشایر می‌شوند، کدامند و چگونه در معماری آنان نمود پیدا می‌کند؟. پژوهش حاضر با تکیه بر مطالعات میدانی، به بررسی مهم‌ترین ویژگی‌های منظر فرهنگی عشایر پرداخته و تأثیر این ویژگی‌ها را بر ساختار معماری آن‌ها در قالب بحث منظر فرهنگی بررسی می‌کند. بنابراین هدف انجام مطالعات معماری عشایری و بررسی شناخت ویژگی‌های منظر فرهنگی آنان، تلاش برای شناسایی و ارائه الگوی منظر فرهنگی برآمده از زندگی عشایری است. پژوهش مبتنی بر روش کیفی و به لحاظ روش‌شناسی بر توصیف و تحلیل متکی است. یافته‌ها مبین آن است که عامل اقلیم، مرتع، کوچ، قرارگاه‌های عشایری، معیشت، مصالح و تکنولوژی ساخت و منابع در دسترس، جایگاه زن، سنت و زبان، تفریح و سرگرمی، مذهب، دین و باورها، رنگ، امنیت و خویشاوندی در ایجاد الگوی منظرفرهنگی عشایر نقش به‌سزایی دارند. نتایج نشان می­دهد که عوامل جغرافیایی و اقتصادی بر شکل‌گیری فرم چادر و نحوه قرارگیری آنها، استفاده از مصالح بوم‌آورد و ساخت بناهای مکمل اثرگذار است. عامل باور بر رنگ‌های مورد استفاده، استقرار مطبخ در چادر و جایگاه زنان موثر است. عامل مهم نیاز با تشکیل قرارگاه اجتماعی و قرارگیری چادرها به نحوی که دید هرچادر دیگری را تکمیل کند و فضاهای مرتبط با تفریح و سرگرمی مانند«کٌله» بر معماری عشایر تاثیر می‌گذارد.