رویکردهای عرفانی فیضی فیاضی

چکیده مقاله

شیخ ابوالفیض بن مبارک(954ـ 1004ه.) متخلّص به فیضی از بزرگ­ترین شاعران قرن دهم هجری و ملک‌الشعرای دربار اکبرشاه بوده­است. بر خلاف دیدگاه کسانی که او را ملحد و دیوانش را سرشار از کفریات دانسته­اند، او در بارۀ دین نگاهی ژرف و با آموزه­های عرفانی آشنایی بسیار داشته­است و در عین حال از تنگ‌نظری و تعصب به دور بوده و دیوان او گنجینه‌ای عرفانی است. در این مقاله بر بنیاد این فرضیه‌ها و با روش توصیفی- تحلیلی کوشیده‌­شده­است که اندیشه­های عرفانی و اثرپذیری از مکاتب گوناگون عرفانی در دیوان فیضی واکاوی شود و به این نتایج رسیده‌ایم که فیضی به مکاتب عرفانی ملامتی و قلندری گرایش بیشتری داشته، همان‌گونه که با تصوف خانقاهی سر سازش نداشته و فراوان از مظاهر آن چون خانقاه و خرقه و شیخ و ... انتقاد کرده است. شیوة بیانش در تبیین مبارزه با نفس بیشتر حماسی و تأویل­گرایانه بوده و در اندیشه­های ملامتی و قلندری رندانه و طنزآمیز و در شطحیات اغراق­آمیز و متناقض. حوادث اجتماعی و فرهنگی عصر او نیز در دیدگاه‌های او اثرها داشته، به ویژه در نگاه اشراقی او و ستایش‌های بسیارش از خورشید و تساهل با پیروان دیگر ادیان و مکاتب.