تحلیل مقایسه‌ای مناظره در غزل سبک عراقی و غزل معاصر

چکیده مقاله

بسیاری از شاعران برای بیان اندیشه¬های خود فنّ مناظره را برگزیده¬اند. ازآنجاکه گسترده¬ترین افق شعری فارسی متعلق به نوع غنایی است، تعداد معتنابهی ازمناظره¬های فارسی نیز زیرمجموعۀ این نوع ادبی قرار گرفته‌اند. شاعر در این مناظره¬ها میان عاشق و معشوق گفتگو یا سؤال و جوابی ترتیب می¬دهد و هرطرف می¬کوشد با برتری¬دادن دیدگاه¬های خود، حریف را قانع و یا مجبور به پذیرش نظر خویش کند. شاعران معاصر نیز در اشعار خود به فراوانی از مناظره استفاده کرده¬اند؛ اما بیش از آنکه به تفاخر و رقابت با طرف مقابل بپردازند، به مکالمه و تعامل پرداخته¬اند و کوشیده¬اند فضایی برهانی تشکیل دهند. پژوهش حاضر با شیوۀ توصیفی-تحلیلی با پاسخ به این پرسش¬ها که مناظره-های عاشقانۀ در غزل سبک عراقی با مناظره¬های عاشقانۀ در غزل معاصر معاصر چه تفاوت¬هایی دارند و علت پیدایش این تفاوت¬ها چیست؟ به این نتایج دست یافته که غزل معاصر به دلیل دگرگونی¬های حاصل از شرایط سیاسی و اجتماعی ایران و در نتیجۀ تغییر جهان-بینی شاعران، به سمت گفتگو و مکالمه حرکت کرده و با تغییر جایگاه معشوق و فردیت¬یافتن وی، تغییرات بنیادین در غزل¬های مناظره¬ای معاصر ایجاد کرده؛ به¬گونه¬ای¬که غزل¬های مناظره¬ای معاصر از نظر ساختار، موضوع و محتوا، جنسیت عاشق و معشوق با غزل¬های مناظره¬ای سبک عراقی تفاوت دارند.