معرفی نعمتخان عالی شیرازی و سبک‌شناسی فکری و ادبی وی با تکیه بر موتیف

چکیده مقاله

زمینه و هدف: نعمتخان عالی شیرازی از شاعران ایرانی تبار ساکن سرزمین هند در سدۀ یازدهم و دوازدهم است. وی گرچه در سرودن انواع شعر طبع آزمایی نموده، در سرودن غزل مهارت بیشتری داشته است و در لفظ و معنی از نمونه های برجستۀ غزل سبک هندی است. در این جستار هدف ما افزون بر معرفی این شاعر، غزلهای او را نیز از نگاه سبکشناسی بررسیم و بویژه موتیفهای برجستۀ سروده های او را نشان دهیم؛ موتیف ‌که از اصطلاحات بلاغی فرنگی است‌ واژه یا ترکیب یا تصویر یا مضمونی است که به صورت چشمگیر تکرار و برجسته میشود و دغدغه های ذهنی و فکری شخص را تا حد زیادی نشان میدهد. از همین ‌روی موتیف در نقد ادبی و تجزیه و تحلیلهای ساختاری و محتوای یک اثر ادبی یا هنری اهمیت ویژه ای دارد. روشها: این پژوهش، مطالعه ای نظری است که به شیوه پژوهش کتابخانه ای انجام شده است. محدودۀ مطالعه، دیوان نعمتخان عالی شیرازی است که به صورت دستنوشت باقی مانده و نویسندگان، آن را در دست تصحیح و تعلیق دارند. یافته ها: شعر نعمتخان سرشار است از شگردهای هنری و بلاغی که سبک و ساختار شعر او بر آنها بنیاد دارد. از برجسته ترین این شگردها موتیف است که به صورتهای گوناگون در شعر نعمتخان بازتاب یافته است: موتیفهای معنایی و مضمونی چون عشق، اخلاق، رندی و ...، موتیفهای بلاغی چون تشبیه، استعاره، پارادوکس و ...، موتیفهای واژگانی چون عشق، دل، شب، روز،گل، بلبل، آهو، و ... نتیجه گیری: نعمتخان بر بنیاد دغدغه های فکری و به قصد هنرنمایی و مضمون‌پردازی ازشگردهای گوناگون هنری و بلاغی چون تشبیه، استعاره، تلمیح، پارادوکس بهره برده است. نیز واژگان و ترکیبات گوناگونی را به صورت موتیف تکرار کرده است و برخی از اندیشه ها و احساسات خود را برجسته ساخته و هم تنوع رنگارنگی به سخن خویش داده است.