روش‌شناسی فقه‌الحدیثی صاحب معالم در کتاب منتقی الجمان

چکیده مقاله

حسن‌ بن زین الدین عاملی (م. 1011 ق) فرزند شهید ثانی، از فقهای بزرگ قرن یازدهم هجری قمری است. وی در کتاب خود منتقی‌الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان به ارزیابی روایات فقهی کتب اربعه پرداخته و بدین‌سان کتابی در زمینه نقد الحدیث و فقه الحدیث سامان داده است. وی تصحیف و تحریف در احادیث را نتیجۀ تسامح در پذیرش اخبار عنوان کرده و هدف خود را احیای امر حدیث دانسته است. ازاین­رو، تنها به ذکر روایات صحیح و حسن آن اکتفا کرده است. دیدگاه وی اگر‌چه وابسته به دیدگاه عالمان متأخّر است؛ امّا با تعریف متفاوتی که از حدیث صحیح ارائه کرده، با رویکردی جدید، به بررسی سند و متن روایات پرداخته و فقهی استدلالی را سامان بخشیده است. شیخ حسن در مواجهه با اخبار متعارض، ضمن بهره‌گیری از روش‌های معمول ـ همانند روش جمع، تخییر و ترجیح به تفسیر، تأویل و اجتهاد روی آورده و به همین دلیل در بحث ارزیابی روایات، به نتایج قابل توجّه و متفاوت با دیگران دست یافته است. در این نوشتار برآنیم ضمن بازخوانی این کتاب، به روش‌شناسی فقه‌الحدیثی وی بپردازیم.‌