بازنگری مبانی و روش تفسیر ادبی معاصر از منظر امین خولی

چکیده مقاله

در قرن اخیر امین خولی در مقاله تفسیر در دایره المعارف اسلامی با نگاهی ادبی به قرآن ضمن ارائه گام‌هایی متفاوت در تفسیر قرآن، تفسیر ادبی را دگرگون ساخت. او با اصل قرار دادن قرآن به عنوان یک متن ادبی کوشید قواعد فهم متن ادبی را بر قرآن هم چون سایر متون پیاده کند. در این مقاله تفاوت میان مبانی فکری و روش تفسیری او را که به صورت ممزوج در مقاله‌ی خود توضیح داده است، آشکار خواهیم کرد. علاوه بر لزوم فهم ادبی قرآن به مثابه متنی سترگ در زبان عربی به عنوان اساسی‌ترین مبنای فکری امین خولی، امکان فهم قرآن توسط افرادی غیر از عالمان دینی، اعتقاد به تأثیر قرائن پیرامونی هم‌چون عوامل محیطی در فهم قرآن، اعتقاد به تک معنایی در قرآن و اصل بودن قرآن در برابر قواعد نحوی و بلاغی از جمله مبانی فکری او به حساب می‌آید. هم‌چنین لزوم تفسیر موضوعی قرآن کریم، بهره‌مندی از علوم قرآنی در فهم قرآن کریم، توجه به تاریخ و فرهنگ عصر نزول، پژوهش در معنای واژگان، مطالعه و بررسی عبارات وجملات و بهره‌گیری از دو علم روان‌شناسی و جامعه‌شناسی در تفسیر مراحل تفسیر قرآن از اوست. بر این اساس پیاده کردن قواعد فهم متن ادبی بر قرآن موجب شکوفایی تفسیر در زمینه‌های پژوهش واژگان، زیبایی‌شناسی عبارات قرآنی با تعریف متفاوت علم بلاغت و بهره‌گیری از علم روانشناسی در فهم تفاوت‌های بیان قرآن در انتقال مفاهیم به مخاطب شده است. هرچند در نظر نگرفتن تفاوت‌های قرآن با متن ادبی به عنوان متنی الهی و تصور انطباق کامل آن‌ها موجب دستیابی به نتایج نادرست به خصوص در آثار شاگردان امین خولی شده است.