پیمان شناسی، پیمان شکنی و گونه های آن در شاهنامه و متون مزداپرستی

Abstract

در جهان کهن که نهادهای حقوقی و سیاسی استواری در ارتباطات افراد و جوامع با یکدیگر حاکم نبود، آیین پیمان و سوگند با پشتوانه باورهای متافیزیکی و دینی تاثیر بی نظیری در حفظ نظم اخلاقی و اجتماعی داشت. کارکرد نهاد پیمان در ادیان ایران باستان با باور به خودآگاهی عناصر اصلی طبیعت پیوند یافت، چنان که اعتقاد به خدای میترا در هند و ایران قدیم و آیین هایی از قبیل ور آتش و ورآب رواج پیدا کرد. این مقاله، سیر تحولی باورهای مربوط به پیمان را در ودا ها، گاتها ، اوستای نو و متون پهلوی گزارش می کند و انواع پیمان ها و خصوصیات آنها را بیان می کند .سپس جایگاه این آیین را در شاهنامه حکیم طوس بررسی می کند. تطبیق ویژگی های پیمان در متون مزدایی و شاهنامه از جمله نشان می دهد که در متون مزدایی برخلاف شاهنامه، پیامدها و کیفرهای پیمان شکنی عمدتا این جهانی و طبیعی است و ناظران پیمان ها در متون مزدایی ایزدان مهر،بهرام ، رشن، وارونه و نیز آب و اتش هستند ولی در شاهنامه خداوند ناظر و ضامن پیوندهاست.در هردو متون التزام به پیمان با اشون و دروند لازم است و حتی اهریمن نیز به پیمان خود وفادار است. از انواع پیمان ها (گفتارپیمان، دست پیمان، گوسفند پیمان، گاو پیمان، مردم پیمان و کشتزار پیمان)، شاهنامه گفتار پیمان و دست پیمان را اقتباس کرده، اما گونه سومی(نوشتار پیمان) را بر آن افزوده است. در متون مزدایی از یازده گونه پیمان، پیمان بین همسران کمترین اهمیت را نسبت به همسایگان، خویشاوندان و...دارد و بالاترین اهمیت از آن پیمان همکیشان است ولی در شاهنامه چنین نیست. موارد مذکور و دیگر یافته های مقاله نشان می دهد که در این زمینه، شاهنامه ترکیبی از جهان بینی مزداپرستی و اسلامی را به باورهای ایرانیان باستان نسبت داده است و برغم ارزش بی همتای آن آیینه عقاید مزداپرستان نیست .