توسعه شاخص خشکسالی در حوضههای طبیعی و مهندسی (مطالعه موردی: حوضه آبریز زاینده رود)

چکیده مقاله

امروزه با توجه به تغییر اقلیم شاهد پدیده­های حدی منابع آب مانند خشکسالی و سیلاب در سراسر نقاط دنیا هستیم. از گذشته تا اکنون به منظور ذخیره آب، تولید انرژی برق، مصارف کشاورزی شرب و صنعت از سدها استفاده شده است، که در کنار مزیت­های خود البته باعث اثرات مخرب محیط زیستی خواهد شد. احداث سدها موجب تقسیم­بندی حوضه­ها به حوضه­های مهندسی و طبیعی خواهد شد و یکی از رویکردهای این تحقیق تبیین تفاوت­ها وعملکرد این دونوع از حوضه­ها از لحاظ شاخص­های منابع آب و خشکسالی می­باشد. هدف از این تحقیق بررسی و ارزیابی شاخص های موجود و ارائه یک شاخص یکپارچه در برگیرنده عوامل تاثیر گذار خشکسالی است که به دلیل موقعیت حساس حوضه آبریز زاینده رود در فلات مرکزی ایران، این حوضه به عنوان مطالعه موردی انتخاب گردیده است. عدم تعادل بین منابع و مصارف به خصوص در سال­های اخیر به عنوان عامل اصلی تشدید کننده خشکسالی محسوب می­شود. شاخص یکپارچه خشکسالی دربرگیرنده عوامل مختلف مانند عوامل هواشناسی و هیدرولوژیکی می­باشد و با استفاده از عوامل و متغیرهای کشاورزی این شاخص صحت­سنجی می­شود. نتایج نشان داد در حوضه­های طبیعی با تقریب خوبی می­توان با استفاده از تغییرات بارندگی و یا تغییرات تبخیر برآورد جامع از وضعیت خشکسالی بدست آورد، گرچه برآورد خشکسالی با استفاده از شاخص دومتغیره نتایج و عملکرد بهتری را نشان می­دهد. در حوضه طبیعی مورد مطالعه مقدار همبستگی شاخص برپایه بارندگی و تبخیر و شاخص صحت سنجی به ترتیب 54/0 و 56/0 درحالیکه همبستگی شاخص دومتغیره و شاخص صحت سنجی 64/0 می­باشد. در حوضه­های مهندسی شاخص دومتغیره عملکرد بهتری نسبت به شاخص­های صرفا بر پایه بارندگی و یا تبخیر در زیرحوضه­های دارد و همبستگی بیشتری با شاخص صحت سنجی بر پایه شاخص خشکسالی کشاورزی ایجاد می­کند. در حوضه­ مهندسی مورد مطالعه تفاوت همبستگی بسیار محسوس است و از مقدار 28/0 و 42/0 به ترتیب برای شاخص­های برپایه بارندگی و تبخیر تا 88/0 برای شاخص دومتغیره متفاوت می­باشد.