اسطوره غیبت دختر

چکیده مقاله

یکی از اسطوره های مربوط به مکان های زیارتگاهی در حوزه فرهنگ ایرانی اسطوره غیبت دختر در چشمه و یا چاه است که عمدتا در باورهای عامیانه بازتاب دارد. شاید برخی داستان های ایرانی از جمله داستان ربایش شهرناز و ارنواز دختران جمشید توسط ضحاک و آزادی آنها توسط فریدون و همچنین ماجرای غیبت کی خسرو در چشمه، پیشینه ای برای اسطوره غیبت دختر باشد. برخی نیز ربایش دختر و یا گاو در فرهنگ آریایی را با فقدان باران مربوط می دانند. این اسطوره بر پنج رکن استوار است که عبارتند از؛ غیبت دختر در محل مورد توجه، مکان غیبت که معمولا در ارتباط با عناصر مربوط به آب مانند چشمه و یا چاه است، وجود عنصر شر که دختر به خاطر خلاصی از دست آنان غایب شده است، رؤیایی که از طریق آن ماجرای غیبت و قداست محل گوشزد می شود و توجه به قداست محل و برگزاری آیین های زیارت. مکان های مربوط با این اسطوره شامل تمام پیران گاه های زرتشتی و تعداد قابل توجهی از موقعیت های زیارتی اسلامی به ویژه موقعیت های قدم گاهی است. در بررسی و تحلیل عناصر اسطوره ارتباط آن با موقعیت چشمه و آب، سنگ و صخره مقدس، شرارت نیروی اهریمنی و تازش بر نیروی قدسی، طلسم شدن آب و برکت و مساله فقدان آب مورد دقت قرار گرفته و با توجه به شواهد متعدد ارتباط این اسطوره با ناهید به اثبات رسیده است. با توجه به اینکه این اسطوره از طریق خواب ظاهر می شود در پایان تحلیلی روان شناختی از آن ارائه شده است.