فضای مجازی تعاملی نوین فراروی ساخت هویت اجتماعی

چکیده مقاله

به طور کلی فناوری های ارتباطی نوین به خصوص اینترنت به دلیل خاصیت گمنامی در شبکه مجازی، فرصت زیادی را برای کاربرانش فراهم کرده است تا به راحتی و بدون نگرانی از شناخته شدن، به سایت های مختلف وارد شوند. بسیاری از این فضاها از طریق کاهش اهمیت زمان و مکان و اهمیت فضا در زندگی اجتماعی،فرصت های نوینی را در جهت تعامل خود و شبکه فراهم کرده و موجب ساخت وبازسازی هویت اجتماعی افراد می شوند. براین اساس، مساعی این نوشتار بر آن بود تا رابطه حضور در فضای مجازی را با هویت اجتماعی زنان و مردان کاشان مورد بررسی قرار دهد. توصیف برخی ویژگی های کلی جامعه مورد بررسی در ارتباط با الگوی استفاده از اینترنت 61 ( برای جستجوهای علمی و تحقیقی از اینترنت استفاده می کنند و / حاکی ازآن است که اکثریت کاربران ) 8 11 ( نیز خرید آن لاین هستند. همچنین اکثریت / 11 ( به دنبال سایت های سرگرمی و همچنین ) 3 / درصد کمی ) 6 زنان و مردان مورد بررسی) 60 %( از محیط های خبری، ) 90 %( پست الکترونیک، و درصد کمی از محیط وبلاگ ) %11/9 ( و چت ) 11 %( استفاده می کنند. طبق نتایج حاصله از این پژوهش کاربران اینترنت وابستگی عاطفی را در سطح نسبتا بالایی داشته اند؛ بدین معنا که فضای مجازی زمینه را برای تقویت علاقه ها و وابستگی های درون گروه، فراهم می کند. پاسخگویان به طور متوسط به گروه خود متعهد بوده و در برابر خطرات احتمالی که درون گروه را تهدید می کند، مقاومت می کنند. همچنین به طور متوسط از باورها و ارزشهای درون گروه خود آگاهی داشته اند. یافته ها تبیینی حاکی از آن هستند که هویت اجتماعی کاربران بر حسب میزان استفاده از اینترنت متفاوت است. افراد وابسته به این فناوری ها یعنی افرادی که به میزان بیشتری از اینترنت استفاده می کنند، بیشتر از دیگران درگیر پیچیدگی های ناشی از این تحولات می شوند، لذا به نظر می رسد هویت اجتماعی آنان از این ارتباط تاثیر می پذیرد. همچنین یافته ها بیانگر آن است که کاربرانی که سال های متمادی از اینترنت استفاده کرده اند، هویت اجتماعی متفاوتی را دارا بوده اند، کاربرانی که کمتر از چهار سال سابقه داشته اند میانگین هویت اجتماعی آنها بالاتری بوده است. نوع استفاده از اینترنت و هویت اجتماعی فرض دیگراین پژوهش بود که نتیجه آزمون آن نشان داد که افراد برحسب نوع استفاده از اینترنت اعم از علمی، سرگرمی، اقتصادی، هویت اجتماعی متفاوتی داشته اند و در مورد کاربرانی که عمده استفاده ی آنها از اینترنت به جستجوهای علمی تحقیقی اختصاص میافت، هویت اجتماعی نیز - از میانگین بالاتری برخوردار بوده است. به عبارت دیگر متتاظر با افزایش استفاده ی معطوف به دانش و آگاهی کاربران، تعلق به درون گروه و به طور کلی هویت اجتماعی آنها قوی تری شده است. بنابراین نوع استفاده از اینترنت در تضعیف یا تقویت هویت اجتماعی کاربران نقش بسزایی را ایفا می کند. از طرف دیگر محیط های تعاملی متفاوت نیز تفاوت معنی داری را با هویت اجتماعی نشان می دهد. کاربری در محیط های خبری، هویت اجتماعی بالاتری را نسبت به سایر محیط های تعاملی داشته است و هویت اجتماعی پایین تر مشخصه ی کاربرانی بود که در محیط های چت حضور داشته اند. از این روی، افراد با حضور در فضای مجازی می توانند به بهترین شکل کنش « در تمامی زمینه ها با یکدیگر به تبادل اطلاعات بپردازند و چنین مباحثه ای می تواند مصداق کامل نظریه هابرماس محسوب شود. » ارتباطی تحلیل رگرسیونی نیز بیانگر آن بود که 18 درصد تغییرات هویت اجتماعی توسط متغیرهای فضای مجازی تبیین می شود و در این میان متغیرهای سابقه استفاده از اینترنت و وبلاگ اثر منفی و محیطهای علمی و خبری اثر مثبت بر هویت اجتماعی داشته اند. در مجموع با توجه به تئوری های مطرح شده می توان نتیجه گرفت که اینترنت فضای عمومی و عرصه ای است که در آن حضور افراد به منظور شرکت در مباحث آزاد و کنش ارتباطی از طریق گفت و گو تحقق می یابد و استفاده های گوناگون از اینترنت، به همان سان که وابستگی به اینترنت را به سبب طرح نیازهای اساسی، زیاد می کند؛ با ایجاد خودآگاهی برای کاربران، فضای دیگری برای کاربران اینترنتی شکل می دهد که زمینه تضعیف هویت اجتماعی را ایجاد و در نتیجه زمینه برجسته شدن هویت های شخصی را فراهم می سازد. نتایج پژوهش حاضر مبیّن آن است که محیط های تعاملی متنوع در اینترنت همه به یکسان هویت اجتماعی را تضعیف نکرده اند، بلکه محیطهای خبری و علمی به جهت داشتن بار آگاهی و تعهد به نسبت وبلاگ و چت، درحفظ و تقویت هویت اجتماعی موثر بوده اند. چراکه از سویی تعامل در فضای مجازی، امکان شکل گیری نوع ویژه ای از حوزه عمومی را فراهم می سازد که در آن افراد عملا قادر خواهند بود تا بسیاری از مفاهیم مسلم در حوزه های مختلف زندگی را به چالش گرفته و آن را به موضوعی جهت بحث و بازاندیشی عمومی قرار دهند و از سوی دیگر، گمنامی یا جعل نام و در هم شکستن مرزهای مرسوم گروهی، امکانی است که برهویت اجتماعی افراد تاثیر می گذارد و آن را تضعیف می کند. از این روی اینترنت نه تنها دگرگونی بنیادی در ساختار هویت فردی ایجاد می کند، بلکه عامل عمده ای در احیا و اشاعه هویت گروهی می باشد.