تحلیل گفتمان انتقادی حکایات جنید بغدادی در تذکرة‌الاولیاء عطار بر اساس رویکرد تئون ‌ون‌دایک

چکیده مقاله

چکیده

 جنید بغدادی عارف نیمۀ دوم قرن سوم است. وی از عارفان بزرگ مکتب بغداد و پیرو مذهب صحو است. مهم‌ترین هدفی که از اقوال سلوکی او قابل برداشت است تبعیت کامل از شریعت و جلوگیری از گمراهی و تباهی مردم است. تئون‌ ون‌دایک از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان تحلیل گفتمان انتقادی به شناخت و ایدئولوژی تأکید می‌کند. وی برای دریافت جهان‌بینی گروه‌ها و کشف لایه‌های پنهان متن مربع ایدئولوژیکی را مطرح می‌کند که در آن با تقابل گروه‌ها و تأکید بر نکات مثبت گروه خودی‌ و تأکید بر نکات منفی گروه دیگری علاوه بر دستیابی به ایدئولوژی متن، گروه‌های غیرخودی را به حاشیه می‌برد. تلاش این پژوهش بر آن بوده است تا بر اساس نظریه تئون ون‌دایک با روش توصیفی ـ تحلیلی به تحلیل برخی اقوال و حکایت‌های جنید در تذکرة‌الاولیاء عطار بپردازد. نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که جنید به رغم طریقة صحو، هرگز نسبت به احوال جامعه و مردم روزگار خود بی‌تفاوت نبوده است. وی علاوه بر این‌که در هدایت مردم به آموزه‌های دینی همچون رعایت ادب و احترام، پرهیز از غیبت، سفارش به صبر در هنگام بلا و... کوشا بود، افراد فاسد یا ریاکاری را که با آراستن ظاهر خود به شریعت زمینه فساد و گمراهی مردم را به وجود می‌آورند مورد نقد و انتقاد خود قرار می‌دهد که در این میان برخی از اصحاب خود، برخی فقیهان، مرقع پوشان، دنیاداران ، نامحرمان درگاه حق و برخی از دیگر بزرگان عصر با گفتمان انتقادی جنید به حاشیه رانده می‌شوند و گفتمان خودی برجسته می‌گردد.