تاویل و انواع آن در مثنوی

چکیده مقاله

 

 کتاب شریف مثنوی معنوی, به علت اشتمال گسترده آن بر وحی و سخنان انبیا و اولیا و همچنین شرح و تاویل آنها برای همطبقات, به مجموعه ای از معارف ناب و کم نظیر مبدل گشته است. این تاویل و تفسیرها که بیشتر جنبه اخلاقی – عرفانی دارند, مثنوی را رنگی معنوی بخشیده و آن را به کتابهای تفسری عارفان از جمله حقایق التفسیر, کشف الاسرار, لطایف الاشارات و ... مانند کرده است. با این حال, مولانا در مثنوی از مذمت کنندگان تاویل و اهل تاویل نیز به حساب می آید و شاید این تاویل ستیزی در ظاهر امر, چشمگیرتر و در عین حال عجیبتر به نظر آید؛ نویسنده برای تبیین این امر و حل این تناقض, کوشیده است ضمن دسته بندی تاویل از نظر دیدگاه مولوی به تاویلات مذموم و تاویلات ممدوح, هر کدام را با نمونه هایی در اشعار آن جناب مشخص کند. مقدم بر این مباحث نیز, به نکاتی کلی درباره تاویل در مثنوی اشاره شده و برخی تعریفات لغوی و اصطلاحی تاویل, از آثار لغوی و تفسیری, ذکر شده است. مخلص کلام آنکه با توجه به مطالب این گفتار, ثابت می شود که درستی و نادرستی تاویل, یا خوبی و بدی آن از دیدگاه مولانا نسبی است و به نوع تاویل, شخص تاویل گر و اهداف و انگیزه های او از تاویل متن باز می گردد.