بررسی مستندات قرآنی «توحید» در منظومه کلامی اباضیه از منظر تفسیر «تیسیر التفسیر» أطفیش و مقایسه آن با دیدگاه تفسیری علامه طباطبایی.

Abstract

اباضیه فرقه ای وابسته به خوارج است که تا به امروز باقی مانده است. نظام اعتقادی آنان نظامی تقریبا مستقل است که عالمان و مفسرانی چون اطفیش تلاش کرده اند آن را تبیین و حفظ نمایند. مسأله مهم تحلیل تصورات توحیدی اباضی و مقایسه آن با برداشت های مفسری چون علامه طباطبایی است که توحید قرآنی را با روش قرآن به قرآن تبیین کرده است. پژوهش حاضر با روش تحلیلی به مطالعه تطبیقی بین برداشت های تفسیری اطفیش و علامه طباطبایی درباره توحید الهی پرداخته است. هر دو به وحدت ذات خدا و عینیت صفات با ذات رسیده اند اما برداشت های تفسیری اطفیش، مبتنی بر روش عقلی، روایی و قرآنی و متأثر از سابقه تاریخی و تلفیق بین عقاید معتزله و اشاعره و تعدیل عقیده خوارج است و برداشت های علامه مبتنی بر روش قرآنی و فارغ از تعلقات فکری شخصی است. برداشت اطفیش ننزیه محض و برداشت علامه جمع بین تشبییه و تنزیه است. نگاه آنان درباره رویت پرودگار در دو سطح متفاوت است. اطفیش اختیار را در قالب نظریه خلق و کسب قرار می دهد ولی علامه با نگاه طولی به اراده خدا و انسان، اختیار انسان را می پذیرد.