واکاوی چالش¬های فرهنگی نظام آموزشی بر مبنای تجارب زیسته (مورد مطالعه؛ دوره دوم متوسطه)

Abstract

یکی از مفاهیم مهم و پایه‌ای در علوم انسانی و مطالعات اجتماعی مفهوم فرهنگ است که دارای دامنه معنایی گسترده‌ای است. به لحاظ واژه‌شناسی این کلمه در معنای آداب و رسوم و نیز مجموعه علوم و معارف و هنرهای یک قوم آمده است. همچنین، فرهنگ در اصطلاح حداقل دارای سه معنای علم و دانش، شیوه‌ زندگی و مجموعه آداب و رسوم و سنن خاص و نشأت گرفته از تاریخ یک جامعه می¬باشد. از آنجایی که فرهنگ امری ذاتی نیست، ضرورت دارد که به نسل جدید آموزش داده شود. آموزش‌های فرهنگی از مهم‌ترین دغدغه‌های نظام‌های آموزشی است و در افراد نوعی دانایی و توانایی را به وجود می¬آورد که از آن با عنوان سواد فرهنگی یاد می¬شود. سواد فرهنگی عامل اصلی بقا و ماندگاری هر جامعه بوده و در جامعه‌ برخوردار از این سواد مشکلاتی مثل آلودگی زیست محیطی، آسیب‌های اجتماعی، ویرانی میراث فرهنگی......فرصتی برای خودنمایی ندارند. همچنین، فرد دارای سواد فرهنگی توانایی درک تنوع را داراست و به آن احترام می‌گذارد، در کار خود تأمل کرده و در مقابل مصنوعات فرهنگی بردبار، خلاق، مشاهده‌گر، سازگار، آگاه و باز است. ویژگی که درک آگاهانه فرهنگ به عنوان سازه‌ای خوانا را نشان داده و حس همدلی ایجاد می¬کند. بنابراین با توجه به اهمیت کارکردهای فرهنگی و اجتماعی نظام آموزشی و تحقق اهداف آن در پایه¬ها و دوره¬های تحصیلی مختلف به ویژه در دوره متوسطه دوم که دانش¬آموزان آن از ویژگی‌های فکری، شخصیتی و هویتی خاصی برخوردار هستند، در این تحقیق کیفی تلاش شد تا مهم¬ترین چالش‌ها و معضلات مبتلابه اجرای کارکردهای فرهنگی در دوره مذکور مورد وارسی و بازنمایی قرار بگیرد. رویکرد کلی حاکم بر تحقیق، کیفی بوده و جامعه آماری آن نیز شامل دبیران متوسطه دوره دوم در سال تحصیلی 1403-1402 بود که با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند، تجارب زیسته و اندیشیده ۲8 نفر از آنها که دارای سابقه کار بیش از ده سال بودند، به عنوان منابع اطلاع¬رسان تحقیق انتخاب و روایت¬های آن در زمینه مشکلات و مسائل فرهنگی مدارس ثبت و مورد وارسی قرار گرفت. ابزار جمع¬آوری اطلاعات مصاحبه عمیق نیمه¬ساختارمند بود و جهت سازماندهی و تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز از روش هفت مرحله‌ای کلایزی استفاده شد. مجموعاً نتایج تحقیق نشان داد که اجرای کارکردهای فرهنگی در مدارس متوسطه دوره دوم با چهار معضل اساسی که ناشی از سوءکارکرد نظام آموزشی، نهاد خانواده، فضای مجازی و جامعه و واقعیت‌های موجود آن است، مواجه می¬باشد. بنابراین، ضرورت دارد که در راستای بهبود و ارتقای سطح کیفی کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مدارس متوسطه و نیز تحقق اهداف فرهنگی نظام آموزشی، برنامه¬ریزی اصولی و اقدامات لازم در جهت رفع معضلات چهارگانه فوق و نیز ایجاد توازن و هماهنگی میان کارکرد نهادهای مختلف تآثیرگذار در این حوزه مهم طراحی و اجرا شود.