روش‌ها و انگیزه‌های تحول انواع ادبی

Abstract

بحث دربارۀ انواع ادبی، پیوسته از جمله مباحث پراهمیّت برای پژوهش­گران در حوزۀ نظریه­ های ادبی بوده است. از زمان مطرح شدن انواع ادبی ـ عصر ارسطو ـ تحت عنوان «ژانرها» تا به امروز، مباحثاتی جدی و گسترده دربارۀ این موضوع شکل گرفته است. از مهم‌ترین پرسش ­ها در این عرصه، چگونگی و چرایی پدید آمدن انواع ادبی تازه است. پرسش ­هایی از این دست نشان از آن دارد که انواع ادبی در طول حیات خود تغییر و گسترش یافته ­اند. بر این پایه، مبحث روش‌ها و انگیزه‌های تحوّل انواع ادبی شکل می‌گیرد. این مقاله که با روش توصیفی-تحلیلی پیش می­ رود، تلاش دارد ضمن تعریف انواع ادبی، به پرسش چگونگی و چرایی تحوّل این انواع پاسخ دهد. نتیجۀ به دست آمده نشان از آن دارد که انواع ادبی جدید، عموماً از رهگذر تغییر یا احیای انواع ادبی قدیم و با روش‌هایی مانند تغییر موضوع، تغییر اندازه، تغییر ماهیّت، ترکیب دو یا چند نوع ادبی، تغییر کانون توجّه و ... پدید می‌آیند. انگیزه‌های این تغییرات نیز عبارتند از سفارش یا نیاز جامعه، طرز تعامل اثر با واقعیّت، ضرورات ناشی از شیوۀ بیان، وضعیّت خاصّ مخاطب، کارآمدتر بودن نوع ادبی منسوخ و معرّفی آن، و یا هم­سو کردن خود با یک خرده­‌فرهنگ.