تحلیل مقایسه‌ای کارکرد بلاغی و زیبایی‌شناختی غدیریه‌های فارسی در قبل و بعد از مشروطه

Abstract

تطبیق آثار راهی برای شناخت بهتر و برجسته­ سازی لایه­ های آشکار و کشف لایه ­های پنهان آثار ادبی‌ است و از این رهگذر نوع نگاه، میزان قدرت زبانی و برتری آثار در قیاس با هم نمایان ‌می ­شود. یکی از این روش ­ها بررسی از منظر زیبایی­ شناسیک است. زیبایی­ شناسی، دیدگاهی فلسفی ‌است که دربارۀ جنبه­ های گوناگون زیبایی سخن‌ می­ گوید و می ­تواند موجب شناخت بهتری از درک زیبایی­ ها و التذاذ بیشتر خواننده از اثر ادبی شود. باتوجه به اهمیت عصر مشروطه و تأثیر آن بر ادبیات به‌ویژه شعر، شناخت نگاه شاعران آئینی در قبل و بعداز جنبش مشروطیت ضروری‌ است. این جستار با روش تحلیلی‌تطبیقی به بررسی برجسته ­ترین غدیریه­ های شعر فارسی از دورۀ قاجار تا اوایل مشروطیت و پس‌از آن (تا دهۀ هشتاد)، با هدف واکاوی پر‌کاربردترین عناصر سازندۀ زیبایی ­شناسی‌ می­ پردازد، تا تفاوت نگاه و بیان شاعران را در این بُرهه نمایان‌ کند. نتایج پژوهش نشان‌ می‌دهد میزان کاربرد و گوناگونی انواع تکرار و همچنین ابزارهای بلاغی در آثار قبل‌از مشروطه در قیاس با بعد‌از مشروطیت به‌مراتب بیشتر و نحوۀ استفاده از آن نیز متمایز ‌است. از نظرگاه زبانی، تکرار موسیقیایی در دو سطح آزاد و منظّم، بیشترین کاربرد را داشته، به‌گونه‌ای‌که در پیش‌از مشروطه در سطح آزاد، جناس اختلافی و تکرار صامت و در سطح منظم، ذوقافیتین پر‌کاربردتر بوده و بعداز مشروطه، تکرار صامت و جناس اختلافی در سطح اول (آزاد) و جناس مزدوج در سطح دوم (منظّم)، بیشترین بسامد را داشته ‌است. همچنین در شعر پیش‌از مشروطه، تشبیه و در آثار شاعران پس‌از آن تلمیح نسبت به سایر صناعات ادبی، پُر‌کاربردترین آرایه شناخته شده ‌است.