بررسی نقوش شاخص سفال گناباد و معنای نمادین آنها

سفال گناباد و نقاشی‌های سرشار از حس و مفهوم زندگی منقوش بر پیکرۀ آن، اینک در دالان زمان و در طی سپری شدن سال‌ها، معنا و مفهوم اولیۀ خود را از دست داده و به چند نقش‌نگارۀ تزیینی و خالی از مفهوم برای غالب سفالگران منطقه خلاصه و تفسیر می‌شود. این امر برای نگارندگان بیان مسئله نمود تا غبار نشسته بر هویت نگاره‌های موجود بر این سفالینه‌ها را که حاصل انتقال شفاهی و گذر تاریخ است، زدوده و بار دیگر به معرفی و شناساندن آن‌ها بپردازند. ازاین‌رو هدف متون پیش‌ رو معرفی و اشاعه و بازگویی فلسفۀ پنهان نقوش بر دل سفالینه‌هایی است که هزاران سال آن‌ها را بر سینۀ خود حک کرده‌اند. این پژوهش از نوع تحلیلی‌توصیفی بوده و روش جمع‌آوری اطلاعات و داده‌های آن به‌صورت کتابخانه‌ای‌اسنادی می‌باشد و در این زمینه غالب منابع مهم و مرتبط با نقوش گناباد در قالب کتاب و مقالات منتشرشده در پایگاه‌های داده‌های علمی مطالعه شده‌اند. نتایج بخش یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که در سفالینه‌های گناباد به‌طور کلی سه دسته نقوش حیوانی، گیاهی و هندسی حضوری پررنگ دارند که در نقوش حیوانی، نقش طاووس، گنجشک (مرغی‌ریز) و کبوتر (مرغی‌درشت) اهمیت بسزایی دارند که نقوش گنجشک و طاووس در سردر مسجدجامع گناباد به کار رفته است. در نقوش گیاهی، نقش درخت و در نقوش هندسی، نقش خورشید پررنگ‌تر است. از سوی دیگر نقوش فوق از حیث مضمونی، ریشه‌های معنایی‌شان در داستان‌ها و باورهای عامیانه قرار دارد که به‌صورت نمادین و در غالب تک‌نگاره‌ در هنر سفال‌گری منطقه تجلی یافته است. علاوه بر این، نقوش فوق با وجوه معرفتی تنیده به الهیات دوره‌های خود و دوره‌های پیشین خود پیوند نزدیکی دارد، چنان‌که نقش طاووس از سویی در دورۀ هنر اسلامی پررنگ می‌شود و از سوی دیگر با محتوای درونی آیین زرتشت پیوند می‌خورد.