مقایسه منظومه مهر و وفا از شعوری کاشی با خسرو وشیرین نظامی

چکیده مقاله

شعوری کاشی از شاعران قرن یازدهم هجری است. طبق گفتۀ تذکره‌ها شعوری، دیوانی مشتمل بر شش هزار بیت داشته، اما بر طبق تنها نسخۀ موجود از اشعارش، آثار وی شامل چند قطعه و تعدادی رباعی و دو مثنوی به نام‌های مونس اخیارو مهر و وفاست. تذکره‌ها ابتدای کار وی را زمان شاه اسماعیل صفوی (ظاهراً شاه اسماعیل دوم) دانسته‌اند، اما وی در اشعارش و به‌ویژه در دو منظومۀ مهر و وفا و مونس اخیار، شاه عباس صفوی (شاه عباس اول) و وزیر وی، حاتم بیک اعتمادالدوله را ستوده است. از قول تذکره‌ها و نیز از ملاحظۀ اشعار باقی‌مانده از شعوری چنان برمی‌آید که وی در سرودن غزل و قصیده و رباعی و مثنوی و به‌ویژه تاریخ‌گویی مهارت داشته است. در این نوشته، پس از شرح مختصری از احوال و آثار شعوری، مقایسه‌ای تطبیقی میان منظومۀ مهر و وفا از شعوری کاشی و مثنوی خسرو و شیرین نظامی انجام شده است .بدین ترتیب که مقاله با مقدمه‌ای در باب سیر آثار تقلیدی از نظامی آغاز شده، پس از آن بخشی در معرفی شعوری و آثار وی آمده، پس از آن بخشی با عنوان شیوۀ کار نظامی و مقلدان او آمده، از بخش‌های اصلی مقاله فصلی است دربارۀ منظومۀ مهر و وفا و زمینه و خلاصۀ داستان، و بخش پایانی با عنوان مقایسۀ تطبیقی این منظومه با خسرو و شیرین نظامی است که در دو بخش مقایسۀ محتوایی و ساختاری به انجام رسیده است. در این بخش، تفاوت داستان شعوری با منظومۀ خسرو و شیرین از جهت ساختاری و محتوایی نشان داده شده است. مهم‌ترین تفاوت از جهت محتوایی تفاوت در طرح داستان و پیرنگ است که از این جهت، داستان شعوری مانند همه داستان‌های بعد از قرن دهم و شاید تحت تأثیر مکتب وقوع کم‌هیجان‌تر و زمینی‌تر شده است. از جهت ساختاری، مهم‌ترین تفاوت در ایجاز منظومۀ مهر و وفا، وفور اصطلاحات عامیانه و سادگی منظومۀ مهر و وفا نسبت به خسرو و شیرین نظامی است.