از کرامات تا خرافات(با تاکید بر اسرار التوحید و مقامات شیخ جام)

چکیده مقاله

در اوّلین و قدیمی‌ترین و معتبرترین منابع تصوّف، بخشی به تعریف و توضیح و ذکر شواهدی از کرامات اولیاء تصوّف اختصاص داده شده است. کراماتِ منقول در کتب صوفیّه در ادوار مختلف تاریخی، به علل گوناگون با تحوّلات روایی، لفظی و معنایی همراه بوده است؛ چنان‌که در دوره‌های اوّلیّة عرفان اسلامی دارای تعبیراتی ساده و محتوایی نسبتاً باورپذیر است، ولیکن با گذر زمان و به موازات تغییر حکومت‌ها این کرامات از سادگی و حقیقت‌مانندی به اغراق، غلوّ و مُحال‌گویی می‌گراید. این گرایش در قرن ششم به اوج خود می‌رسد به‌گونه‌ای که جای هیچ توجیهی در آن باقی نمی‌ماند. در این نوشتار بر ‌آنیم تا با تأکید بر دو متن اسرارالتّوحید به منزلة میراث بازمانده از سنّت عرفانی قرن چهارم و پنجم و مقامات ژنده‌پیل به مثابة میراث عرفانی قرن ششم و آمیخته به انواع کرامات و با تکیّه بر وجهِ غالب، ضمن ملاحظة تحوّلی که به مرور زمان، در طول چندصدسال، در لفظ و معنی قصّه‌های کرامت رخ داد، چرایی و چه‌گونگیِ سیر این تحوّل را ضمن تفصیل علل، اسباب و ریشه‌های آن بررسیم.