تحولات تاریخی شهر نطنز با اتکا به منابع مکتوب و شواهد معماری

چکیده مقاله

آن گونه که از متون تاریخی برمی آید، شرایط مطلوب زیست اقلیمی منطقه نطنز، جایگاه آن در شبکه ارتباطی جنوب به فلات مرکزی و به ویژه دو شهر استراتژیک کاشان و اصفهان که یکی از منزلگاه های مهم شاهراه ری اصفهان بوده و زمینه ی شکل یابی استقرارگاه های متعدد و آثار معماری متنوع و ارزشمندی را فراهم آورده است. وجود محوطه های باستانی پیش از اسلام (نظیر سایت باستانی اریسمان، آتشکده، قلعه، کاریزها) و آثار ادوار اسلامی در عرصه شهر (مانند مسجد جمعه، مجموعه شیخ عبدالصمد و مجموعه هایی از بناهای تاریخی عام المنفعه، تجاری و مسکونی)، همچنین وجود منازل و اقامتگاه های متعدد (نظیر کاروانسراهای کوهاب، غفاری، علی اکبر و باراندازهای متعدد در بازار مرکزیِ شهر)، ضمن آنکه بر استمرار اهمیت این منطقه و شهر نطنز از ادوار پیش از تاریخ تا قرن حاضر حکایت دارد، این شهر را به یکی از ارزشمندترین استقرارگاه های باستانی کشور تبدیل کرده است. آن چنانکه منابع مکتوب حکایت دارند، تحولات سیاسی اجتماعی نطن ز د ر سده های نخستین اسلامی از دگرگونی های اصفهان و کاشان متأثر می گشت. همچنین، جلوه های درخشان آثار تاریخی شهرهای کاشان و اصفهان موجب غفلت جهانگردان و مورخان دوره های مختلف از آثار شهر نطنز شده است. غفلتی که پژوهش های باستان شناسی، شهرسازی، معماری و تاریخی را نیز متأثر از خود ساخته است. نگارندگان تلاش نمودند با اتکا به منابع مکتوب، روند تحولات شهر را مشخص و به این پرسش پاسخ گویند که چه عوامل و رویدادهایی در روند شکل یابی و توسعه شهر نطنز ایفای نقش نمودند؟ در نتیجه پژوهش حاضر مشخص گردید که سابقه احداث این شهر را می توان به عصر ساسانیان برگرداند. بعلاوه معلوم گشت که قرارگیری در شاهراه ارتباطی و یکی از مراکز عبور و تلاقی کاروانها و دادوستد فلات مرکزی ایران بوده و همچنین شرایط طبیعی و موقعیت تدافعی ویژه شهر نطنز، اهمیت آن در ادوار مختلف تاریخی و به ویژه دوره ایلخانی و صفوی را رقم زده است.