تحلیل الگوی پراکندگی دست‌کندهای استان اصفهان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)

چکیده مقاله

دست‌کندها، به عنوان سازه‌هایی که بدون استفاده از مصالح معمول وتنها باحفر کردن زمین یاصخره وکوه ساخته میشوند، بهلحاظ مسائلی ازقبیل سازگاری بااقلیم و محیط واستفاده‌ی بهینه از انرژی، حائز اهمیت هستند. استان اصفهان، به عنوان یک استان پهناور، با مساحتی حدود 106786 کیلومتر مربع و با دارا بودن اقلیم‌های مختلف، موارد متعددی از نمونه‌های معماری دست‌کند را در خود جای داده‌است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی بوده وهدف آن، مطالعه‌ی پراکندگی 19 مورد ازدست‌کندهای استان اصفهان وکشف الگوها وهمبستگی‌ احتمالی میان محل قرارگیری آنها و عوامل و فاکتورهای مختلف محیط طبیعی و فرهنگی بوده‌است. این پژوهش در پی پاسخگویی به این پرسش‌ها بود: 1) الگوی پراکندگی دست‌کندهای استان اصفهان، نسبت به ارتفاع از سطح دریا، فاصله از منابع آب شامل رودخانه‌های فصلی و دائمی و قنات‌ها، شیب، فاصله از راه‌ها، موقعیت نسبت به روستاها و شهرها و اقلیم و دمای هوا چگونه است؟ 2) در صورت همبستگی این دست‌کندها با عوامل مذکور، علت این همبستگی چیست؟ و 3) آیا می‌توان با استفاده از نتایج این پژوهش، کاربری این دست‌کندها را مشخص کرد؟ روش کار شامل جمع‌آوری اطلاعات از طریق مقالات و گزارش‌های مربوط به بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی، جمع‌آوری اطلاعات مکانی و جغرافیایی دست‌کندهای مورد مطالعه، ازجمله مختصات جغرافیایی، به روش میدانی و در نهایت تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست‌آمده و طبقه‌بندی آنها به وسیله‌ی نرم‌افزار ArcGIS بوده‌است. به منظور دستیابی به نتایج دقیق‌تر، دست‌کندها براساس کارکرد، به دو دسته‌ی دست‌کندهای مسکونی و دست‌کندهای دفاعی و آیینی، تقسیم شدند. براساس نتایج، مشخص شد آن دسته از دست‌کندهایی که کاربری مسکونی و یا به طور کلی کاربری استفاده‌ی روزمره داشتند، بیشتر با عوامل محیطی و جغرافیایی همبستگی دارند. از طرفی دسته دوم دست‌کندها که با هدف پنهان شدن ایجاد شده‌اند، بیشتر با عوامل فرهنگی و انسانی در ارتباط‌ هستند. می‌توان گفت در الگوی پراکندگی دست‌کندهای مسکونی، عوامل محیطی و در الگوی پراکندگی دست‌کندهای دفاعی و آیینی، عوامل فرهنگی اولویت دارند.