مطالعه نقوش شاخص سفال‌ استامپی دوره ساسانی در محوطه‌ ویگل

چکیده مقاله

پژوهش­هایی که اخیراً در چند محوطه فلات مرکزی ایران و افغانستان صورت گرفته است، نشانی می­دهد که گونه­ای از تزئین سفال، یعنی تزئین استامپی، مورد توجه سفالگران دوره­ی ساسانی بوده است. در محوطه­ی ویگل واقع در شمال استان اصفهان نیز نمونه­های متنوعی از نقوش استامپی به چشم می­خورد. ظاهراً این شیوه­ی تزئین در ویگل، به نسبت سایر روش­های مرسوم بیشتر مورد استفاده بوده است. با در نظر گرفتن این موضوع، هدف از پژوهش حاضر این است که با سفال استامپی ویگل را از منظر نقوش و فراوانی، مطالعات تطبیقی و گاهنگاری بررسی و به این سوالات پاسخ دهد: سفال­های استامپی ویگل شامل چه نقوشی است و فراوانی هرکدام از این نقوش چقدر است؟ این نقوش چه شباهت­هایی با سایر نقش­مایه­های رایج در هنرهای دوره­ی ساسانی دارند؟ نمونه­های موجود را می­توان با کدام یک از محوطه­های دوره­ی ساسانی مقایسه کرد؟ این پژوهش به شیوه­ی توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر مطالعات میدانی و کتابخانه­ای صورت گرفته است. نتایج حاصل از آن نشان می­دهد که نقش­مایه­های روی 49 نمونه­­ی مورد بررسی از سفال­های استامپی را می­توان به هفت دسته شامل نقوش قلبی­شکل، گیاهی، دایره­ای، هندسی، انتزاعی، طاقی-نعلی و بته­جقه تقسیم کرد. دسته­ی نخست نقش­مایه­هایی مانند نقش قلبی­شکل، گیاهی، نقوش دایره­ای، نقوش طاقی-نعلی، بته­جقه و برخی نقوش هندسی است که هم می­توان آنها را با سفالینه­های استامپی سایر محوطه­های دوره­ی ساسانی و هم با سایر هنرهای این دوره مانند گچبری و حجاری مقایسه کرد. از منظر گاهنگاری نیز نقوش استامپی ویگل با نمونه­های موجود در محوطه­های ساسانی دشت ورامین-پیشوا، چال ترخان ری، قلعه­گبری و لنگرود قم در داخل حوزه بررسی و محل­هایی مانند قصر ابونصر، تیسفون، قلعه یزدگرد و مس­عینک در خارج از حوزه بررسی سفال­های استامپی ویگل قابل مقایسه هستند. تعدادی از نقوش هندسی و ردیف­های عمودی یا افقی نقوش انتزاعی به نظر ماهیتی محلی داشته­اند و نمی­توان نمونه­های مشابهی از آن یافت.