معماری و نظام استقراری سکونت‌گاه‌های فصلیِ جوامع دام‌پرور-کشاورز دوره باستانِ متاخر در جنوب فارس

چکیده مقاله

پژوهش حاضر به بررسی طیف گسترده‌ای از مولفه‌هایِ مادی جوامع دام‌پرور/کشاورز دوره باستانِ متاخر می‌پردازد که در یک محدوده‌ 250 هزار هکتاری در جنوب غرب استان فارس واقع شده‌‌اند. مولفه‌هایِ نام برده متشکل از معماری‌هایِ مسکونی، دیوارها، تراس‌بندی‌ ها قنات‌ها و سازه‌هایی با کاربرد نامشخص و البته سفال‌هایِ گونه‌نمایِ دوره باستانِ متاخر است. ساختار این مولفه‌هایِ مادی در کنار تطبیق متغیرهایِ اقلیمی در دوره باستانِ متاخر و زمان حال، به ما این اطمینان را می‌بخشد که مولفه‌هایِ نام‌برده متعلق به جوامع متحرکی از دوره باستانِ متاخر هستند که بخشی از سال را در این حوزه سکونت ‌داشته‌اند. افزون‌ بر این، ساختار معماری و نظام استقراری منزل‌گاه‌های فصلی و رابطه مستقیم آن‌ها با مراتع و همچنین سیستم کنترل آب جهت کشتِ دیم در دامنه‌های شیب‌دار، نشان دهنده ساختار اجتماعی و راهبرد اقتصادی (دام‌پرور/کشاورز) جامعه مورد مطالعه در پژوهش حاضر است. مشخصه‌های منزل‌گاهی و سکونت‌گاهی و چگونگی مختصات اقتصادی و اجتماعی جوامع دام‌پرور/کشاورز دوره باستانِ متاخر پرسش بنیادین و همچنین ارزیابیِ تواناییِ بالقوه این جامعه در پیکربندی نهادهایِ اقتصادی، اجتماعی و سیاسی عصر باستانِ متاخر از مهم‌ترین اهداف و این مقاله به شمار می‌آید. ضرورت این پژوهش نیز از آنجاست که باستان‌شناسی دوره باستانِ متاخر، در بیشتر موارد معطوف به بررسیِ شواهد به دست آمده از سکونت‌گاه‌هایِ شهری و روستایی بوده است، مطالعه یافته‌های به دست آمده از بررسی‌های میدانی صورت پذیرفته در این پژوهش می‌تواند درک عمیق‌تری از ساختار اقتصادی-اجتماعی دوره باستانِ متاخر برای پژوهشگران این حوزه مطالعاتی ایجاد نماید. بنابر این، از مطالعه نظام استقراری، ظرفیت‌های‌ ساختاریِ منزل‌گاه‌ها و دیگر مولفه‌هایِ مادی موجود می‌توان این‌گونه استنباط به عمل آورد که جوامع‌ دام‌پرور/کشاورز باستانِ متاخر به درجاتی از پیچیدگی‌هایِ اقتصادی و اجتماعی دست یافته و در یک نظام اقتصادی-اجتماعی بزرگتر نقشی کلیدی را ایفا می‌نموده‌اند.