همسنجی سرودة منطق الورد محمد علی الرباوی و منطق الطّیر عطّار نیشابوری

چکیده مقاله

زبان صوفیانه یکی از مهم ­­ترین ابزارهای کاربست معانی سیر و سلوک و مدارج عرفانی به شمار می­رود. فرید الدین عطّار(540هـ.ق) شاعر پرآوازه ایران زمین و محمد علی الرباوی(1949م) شاعر سرشناس کشور مغرب، دو تن از شاعران عارف در ادبیات جهان هستند که در آثارشان طریق سیر و سلوک را ترسیم نموده و کوشیدند تا تصویری از انسان کامل فرادید مخاطب قرار دهند و هرکدام به نحوی از سالکی سخن گفته­ اند که قدم در این راه صعب الوصول گذاشته­ است. مهم­ ترین متنی که تبلور رویکرد یادشده است، دو قصیده «منطق الورد» از محمد علی الرباوی و «منطق الطّیر» از عطار نیشابوری است. در پرتو اهمیت مسأله، پژوهش حاضر -که بر اساس مکتب آمریکایی در حوزه ادبیات تطبیقی و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام می­ گیرد- در پی همسنجی و تحلیل دو قصیده و بررسی نمادهای صوفیانه دو شاعر است و تلاش دارد در خلال آن به ارائه برخی شباهت ­ها و تفاوت­ ها بپردازد. یافته ­های پژوهش نشان می ­دهد که عمده­ ترین شباهت این دو اثر، انتخاب هدفمند دالّ منطق در عنوان دو سروده، هدف مشترک سیر سالک، شباهت در کاربست رمز «باز» برای سالک، عذرآوریِ باز در ادامه مسیر و نیز به کارگیری برخی نمادهای عرفانی چون ستر، سلطان، سرّ، ضوء، طریق و.. است. از جمله تفاوت ­ها می­توان به اختلاف در انتخاب پیر و راهنما و تفاوت در به کارگیری نماد بلبل و گل اشاره کرد. راز آشکار شده در کل داستان، بیانگر این نکته است که درک حقیقت هستی جز با حقیقت خود انسانی، امکان پذیر نیست و رسیدن به حقیقت انسان، کاری بس دشوار و طاقت فرساست.