نشانه شناسی لایه ای مکان در نمایشنامه خارج السرب محمد الماغوط با نگاهی به نظریة فرزان سجودی

چکیده مقاله

در پژوهش با تکیه بر نقد نشانه‌شناسی و بر اساس نظریه " فرزان سجودی" به خوانش لایه‌ای عنصر مکان پرداخته و چگونگی ارتباط این عنصر را با دیگر سطوح نشانگانی مورد بررسی قرار داده‌ است. هدف از انجام این پژوهش آنست که ضمن تبیین مهم‌ترین نشانه‌های مکانی و نحوه سازمان‌دهی آن‌ها، کارکرد نشانه‌های یادشده در شکل‌گیری نظام‌های رمزگانی متن از قبیل صحنه، شخصیت‌، کشمکش و زمان بیان گردد و از سوی دیگر تاثیر  نظام‌های مذکور در بازنمود سطح مکانی شرح داده‌شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، مکان در قالب یک لایه رمزگانی از سطوح روساختی و ژرف ساختی متعددی تشکیل شده‌است. این لایه به صورت عینی و انتزاعی در آفرینش گفتمان نمایشی و  بازنمایی معانی فرهنگی اجتماعی  نقش دارد، گاهی به شکل فیزیکی در صحنه تجلی می‌یابد، گاهی کارکرد عینی آن‌ تضعیف شده و جنبه ذهنی‌اش افزون می‌گردد. می‌توان‌گفت درک و تفسیر مکان به عنوان یک فرآیند نشانه‌شناختی از طریق مطالعه نحوه هم‌بستگی و تعامل آن با لایه‌های دلالی موجود در نمایشنامه امکان‌پذیر است. میان مکان با لایه‌های  دیگر ارتباطی متقابل وجود دارد. ازسویی مکان، به صورت صریح و ضمنی سبب پیشبرد سطوحی همچون دکور، نور، صوت و ...  می‌شود، از سوی دیگر آن سطوح در ساماندهی وگزینش مولفه‌های مکانی تاثیر بسزایی دارند. همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، در این متن میان مکان و دیگر لایه‌های‌نشانه‌ای از قبیل صحنه،شخصیت، کشمکش و  زمان همبستگی متقابلی وجود دارد. همچنان‌که رمزگان مکان با این لایه‌ها ادغام شده و در پیشبرد آنها موثر است؛ لایه‌های دیگر هم به شکل صریح و ضمنی بر مکان دلالت می‌کنند. در واقع این رمزگان به واسطه تعامل با دیگر سطوح دلالی به رمزگشایی آن دسته معانی ثانویه و نهفته موجود در متن می‌‌پردازد که مرتبط با ارزش‌های فکری، اخلاقی و سیاسی حاکم بر جامعه عربی هستند.