مفهوم سازیِ کار بیهوده و تصویرسازی از بیهوده کاران در نهج‌البلاغه

چکیده مقاله

کتاب گران‌سنگ نهج‌البلاغه مشتمل بر تعداد قابل‌ ملاحظه‌ای از عبارت­های دال بر مفهوم بیهوده ­کاری است که امام علی(ع) برای ترسیم میزان درجه عبث بودن یک کار، القای دور بودن خود از آن امور  و در راستای به تصویر کشیدن میزان نزدیکی و خوگرفتن جبهه مقابل به آنها، از آن تعابیر بهره برده که با توجه به جنبه اقناعی آن تعابیر، شناسایی، استخراج و تحلیل آنها بسیار پراهمیت می ­نماید و نقش محوری در دریافت مفاهیم مورد نظر امیر سخن دارد. در پرتو اهمیت مسأله، پژوهش حاضر با اتخاذ رویکرد کیفی و روش توصیفی- تحلیلی می ­کوشد ضمن شناساییِ تعابیر دال بر بیهوده­کاری و بیهوده­ کارانی که در نهج‌البلاغه حضور یافتند، به این موضوع بپردازد که در خطبه­ ها و نامه ­های نهج‌البلاغه، عمل مورد بحث، با چه استراتژی­ ای مفهوم­ سازی شده، چه شخص یا اشخاصی کارشان، نمود بیهودگی و بیهوده ­کاری است و چه تصویری از آنان ارائه‌ شده و عموماً ریشه آن امور در چیست. بررسی­ نشان از آن دارد که حضرت کوشیده در راستای اصلاح امور و روشنگری، با کاربست تشبیه و عینی­ سازی امور مورد نظر، مخاطبان بیهوده­ گرا را متوجه گژ فهمی­شان نماید و در همان حال با تصویرسازی بی ­بدیل، مانایی و ماندگاری مفهوم سخن خود را در ذهن مخاطب بالا ببرد. دیگر اینکه بحث زمامداری و خلافت، محور بیشتر سخنان مشتمل بر بیهودگی و بیهوده ­کاری بوده است.