بررسی عناصر انسجام بخش در خطبه ۱۰۹ نهج¬البلاغه بر اساس دیدگاه هالیدی و رقیه حسن

چکیده مقاله

انسجام به عنوان یک مفهوم زبان­شناسی متن، توسط «هالیدی» و«حسن» مطرح شد؛ بدین گونه که اگر در صدد آن باشیم تا درجه­ ارتباط یک متن را مورد بررسی قراردهیم، شایسته است تا آن ­را از لحاظ عوامل و عناصری که آن را عناصر انسجام نام می­ نهند، تحلیل­نماییم. این عوامل شامل عوامل دستوری، واژگانی و پیوندی است که هر یک به شاخه­ های مرتبط قابل تقسیم است. از آن­جا که وجود متن بدون انسجام ناممکن است و وجه تمایز آن­ها از یکدیگر میزان بهره­گیری از آن می­ باشد، نهج البلاغه نیز به عنوان یک متن دینی از این قاعده مستثنی نیست؛ از این­رو پژوهندگان در این پژوهش برآنند تا با روش توصیفی- تحلیلی درجه­ انسجام خطبه­ 109 نهح البلاغۀ را از نظر عوامل انسجام همچون ارجاع، جانشینی، حذف، تکرار، هم­آیی و ادات پیوند افزایشی، نقیضی، زمانی و سببی وشرطی بکاوند. آنچه از این جستار حاصل می ­شود این است که اگر چه در نگاه نخست، این خطبه از موضوعاتی متعدد سخن به میان آورده­است، اما این تعدد، از میزان انسجام و یکپارچگی متن نکاسته است. نکته دیگر اینکه دو عنصر «حذف» و «جایگزینی» به ترتیب، بیشترین و کم­ترین نقش را در انسجام متن داشته ­اند.