تبیین استعاره های مفهومی نهج‌البلاغه در حوزة خداشناسی

چکیده مقاله

در زبان‌شناسیِ شناختی «استعاره» صرفا یک آرایۀ ادبی برای زینت کلام نیست؛ بلکه به مفهوم‌سازی یک حوزۀ معنایی در قالب حوزۀ معنایی دیگر اطلاق می‌شود و بر این اساس در تبیین مفاهیم انتزاعی به ویژه در حوزۀ متون دینی نقش بسزایی دارد؛ لذا در این پژوهش سعی داریم با اتخاذ رویکرد کیفی و روش توصیفی- تحلیلی، از لابه‌لای خطبه‌ها و جستجو در متن نهج‌البلاغه دریابیم که صاحب سخن چگونه مبحث «خداشناسی» را برای مخاطب قابل درک ساخته است. یافته‌های پژوهش نشان از آن دارد که امام علی (ع) در بیشتر موارد با استفاده از استعاره‌های هستی‌شناختیِ تشخیصی، خداوند را به مثابه انسانی تصور کرده تا تصویری روشن در ذهن مخاطب ایجاد کند، سپس صفات انسان‌گونه را از خداوند نفی می‌کند؛ یعنی در بین حوزه‌های مبدأ، انسان بیشترین بسامد را به خود اختصاص داده است؛ مثلا در خطبه‌ای ابداع و نوآوری که از ویژگی‌های انسانی است را به خداوند نسبت می‌دهد و در جایی دیگر خداوند را دارای قوة بینایی فرض کرده است، گاهی نیز به ماده‌انگاری روی آورده و برای تبیین مفهوم انتزاعی «خداوند» از حوزة معنایی دریا استفاده کرده است.