ریشخند سیاسی در سروده هوامش علی دفتر النکسة نزار قبانی

چکیده مقاله

نزار قبانی، شاعر معاصر سوریه (1923- 1998م) در عرصۀ شعر و شاعری به «شاعرِ زن» مشهور است و بیشتر منتقدان ادبی نیز، شعر وی را از این نظرگاه، به بوتۀ نقد و تطبیق کشیده‌اند. اما پذیرش این مسأله به‌این معنا نیست که وی نسبت به تحولات و جریان‌های سیاسی کشور خویش و جهان عرب، بی‌تفاوت و در قبال مسائل سیاسی و اجتماعی، دغدغه‌ای نداشته باشد. نگاه موشکافانه به دفترهای شعری شاعر، نشان از این دارد که او با عاطفه‌ای خاص و نگاهی ژرف در برابر واپسگرایی و بی‌لیاقتی حاکمان عربی، جهت‌گیری تند و تیزی داشته و تلاش کرده با زبانی تلخ و ریشخندگونه، سیاست ناکارآمد و شیوة زمامداری حاکمان پوشالی عرب را به چالش بکشاند و ضمن به­دست دادن تصویری از فرسودگی فرهنگ عربی، به کوچک‌انگاری نسل امروز، بپردازد. یکی از شگردهای بیانی که قبانی برای ترسیم مفاهیم ذهنی خود به کار می­بندد، «ریشخند» است. از آن‌جا که این صنعت ادبی به گونه‌های مختلف در سرودة سیاسی معروفِ «هوامش علی دفتر النکسة» جلوة بیشتری دارد و سازة اصلی آن را تشکیل می‌دهد، پژوهش حاضر می‌کوشد با شیوۀ توصیفی - تحلیلی به جایگاه این شگرد در سرودة مذکور و نقش آن در القای مفاهیم مورد نظر بپردازد. نتیجه آنکه بهره‌گیری از این شگرد هم در برجستگی زبان شاعر تأثیری ژرف گذاشته و هم بر مخاطب، در دریافت معنای مورد نظر، کمک کرده است. همچنین هماهنگی تلخی زبان شاعر با تلخی شکست اعراب در جنگ سال 1967، نوعی هماهنگی و تناسب در مضمون و واژگان و ترکیبات شعری ایجاد کرده که مورد توجه مخاطبان خاص، از جمله منتقدان ادبی شده است.